Het thema van de federale kieskring lijkt terug wat in de actualiteit. Daarom kan het nuttig zijn om te weten wat N-VA van dit idee vindt.

Op het eerste gezicht lijkt een federale kieskring onaanvaardbaar voor de N-VA. Zo schreef Geert Bourgeois, de nummer twee van de N-VA, in oktober 2007 dat een federale kieskring “het probleem BHV de facto uitbreidt tot heel Vlaanderen”. Ook Bart De Wever sprak zich scherp uit tegen een federale kieskring. Tijdens zijn nieuwjaarstoespraak in 2008 zei hij: “Vanuit ons geloof in de Vlaamse evolutieleer, zullen wij nooit meestappen in het Belgisch creationisme. Met de N-VA komt er dus géén uitbreiding van Brussel en géén federale kieskring.” Die stelling zou ondertussen wat genuanceerder zijn: een federale kieskring mag er komen als de grondwettelijke beschermingen van de Franstaligen worden afgeschaft.

Maar diezelfde Bart De Wever zei ook dat hij niet gelooft dat een federale kieskring zijn belofte kan waarmaken, namelijk een Belgische esprit creëren. In Knack van 14 februari 2007 liet hij daarover in zijn kaarten kijken: “Wie vandaag, met de invoering van een federale kieskring, toch de illusie wil creëren dat er zoiets bestaat als een Belgische samenleving, verkoopt onzin. Maar ik ben helemaal niet bang voor de invoering ervan. Een federale kieskring zal het historisch proces alleen maar bevestigen: Franstalige partijen zullen in Vlaanderen bijna geen stemmen behalen, en omgekeerd. Het streven naar meer België zal paradoxaal genoeg bewijzen dat het land niet meer bestaat.’”

Het voorgaande bewijst mijns inziens dat de federale kieskring alles heeft wat het moet hebben: het is een belangrijke eis van de Franstaligen en een aantal Vlaamse partijen die vinden dat België nog een bestaansrecht heeft en op deze manier gered kan worden. Voor zij die van mening zijn dat België geen bestaansrecht heeft, kan de invoering van de federale kieskring beschouwd worden als een laatste stuiptrekking waarna “het historisch proces zal bevestigd worden”. Daarenboven heeft de federale kieskring het voordeel dat het kan voorgesteld worden als een toegeving van de Vlaams-nationalisten die zij dan aan hun achterban kunnen verkopen als een schijntoegeving. En nog belangrijk, Bart De Wever en de N-VA zouden ermee tonen dat het een partner is waarmee kan onderhandeld worden.

De toegeving op de federale kieskring door N-VA zal wel wrang smaken bij de voormalige kartelpartner CD&V en bij Yves Leterme omdat N-VA hierop niet wou toegeven tijdens de regeringsonderhandelingen van 2007 en zo de formatiepogingen van Leterme hielp mislukken.

De bovenstaande tekst werd grotendeels overgenomen uit een tekst van juni 2010 ‘De federale kieskring als pasmunt’.

Een paar dagen geleden publiceerde Dave Sinardet de resultaten van een onderzoek naar onder meer de houding van de Belgische parlementsleden ten opzichte van de staatshervorming. De conclusie van Sinardet was duidelijk: de communautaire breuklijn loopt niet langs de taalgrens. Sommige Vlaamse partijen, zoals Groen, zijn meer Belgisch gezind dan sommige Franstalige partijen, zoals MR. De echte breuklijn is ideologisch en niet geografisch, namelijk tussen de nationalistische partijen N-VA en Vlaams Belang aan de ene kant, en de rest, zijnde traditionele partijen en de groenen aan de andere kant. Dat was ook de conclusie van Bart Maddens die spreekt van de traditionele partijen (zonder onderscheid door de taalgrens) en de V-partijen (N-VA en Vlaams Belang).

Peter De Roover, politiek secretaris van de Vlaamse Volksbeweging, is echter op basis van hetzelfde onderzoek een andere mening toegedaan. Volgens hem loopt de breuklijn wel degelijk volgens de taalgrens. Hij verwijt Dave Sinardet aan ‘framing’ te doen, een zwaar verwijt aan een wetenschapper. Hij begint zijn artikel op Doorbraak als volgt:

Een studie van politicoloog Dave Sinardet kon gisteren op veel persaandacht rekenen. We moesten spontaan denken aan rapporten van psychiaters bij assisenzaken. Die bevestigen steevast wat de opdrachtgever wilde bewezen hebben. De framing van de resultaten van deze studie, mag dan ook niet verbazen.

De Roover klaagt aan dat er een rangschikking getoond wordt per partij, en dat de resultaten niet gewogen worden volgens electoraal gewicht. Volgens mij heeft hij hier wel een punt: niet zozeer dat de rangschikking per partij niet relevant is (dat is het wel), maar wel dat het óók interessant zou zijn om een electoraal gewogen gemiddelde te geven per relevante groep van partijen. Voor De Roover betekent die relevante groep enerzijds de Vlaamse en anderzijds de Franstalige partijen. Voor de electorale weging gebruikt hij de verkiezingen van 2010.

De resultaten die onderwerp van discussie zijn betreffen de vraag naar de houding van de parlementsleden ten opzichte van de staatshervorming. Alle parlementsleden van alle parlementen in België werd gevraagd een score te geven van 0 tot 10, waarbij ‘0’ staat voor “ik wil alle bevoegdheden naar de regio’s halen” en ’10’ voor “ik wil alle bevoegdheden naar België halen”. ‘5’ staat voor het status quo: “het is goed zoals het nu is”. Als de score dus onder de ‘5’ ligt, dan is de neiging eerder om (sommige) bevoegdheden naar de regio’s te halen.

De berekeningswijze van De Roover resulteert in een gemiddelde van 2,35 op 10 voor de Vlaamse partijen en 4,12 op 10 voor de Franstalige partijen. Hij besluit:

Op de as alles Belgisch (10) versus alles naar de deelstaten (0) blijkt Vlaanderen zeer ver af te wijken van francofonië. Het onderzoek van Sinardet is wel degelijk zeer interessant: het toont de kloof tussen noord en zuid in dit land loepzuiver aan, hoeveel moeite ook gedaan wordt om het te instrumentaliseren als bewijs van het tegendeel.

Met deze conclusie van De Roover zijn er volgens mij twee problemen, die ik in het citaat onderlijnd heb.

1. “blijkt Vlaanderen zeer ver af te wijken van francofonië.”

Volgens De Roover is een verschil van 1,77 (= 4,12 – 2,35) tussen de deelstaten een grote afwijking. Dat is natuurlijk subjectief, maar op een schaal van 10 kan je dit bezwaarlijk een groot verschil noemen. Gezien de grote politieke impasse van 2007 tot eind 2011 die door communautaire thema’s werd veroorzaakt had ik alvast eerder een verschil in de orde van 5 of hoger verwacht.

Uit reacties op Twitter meen ik ook te kunnen opmaken dat sommigen de data verkeerd interpreteren. Sommigen lijken te zeggen dat 4,12 bijna het dubbel is van 2,35 en dus een groot verschil. Dat is natuurlijk onzin: de schaal loopt van 0-10 dus moet het verschil vergeleken worden met 10 en niet met de scores op zich.

Om dat laatste te illustreren: stel dat de scores omgekeerd liepen, namelijk dat ’10’ wil zeggen dat je alles naar de regio’s wil halen en ‘0’ alles naar België. Dat zou betekenen dat het electoraal gewogen resultaat van De Roover 7,65 oplevert voor de Vlaamse partijen en 5,88 voor de Franstaligen. Er is nu geen spoor meer van het feit dat de Nederlandstaligen bijna dubbel zo communautair gezind zijn als de Franstaligen.

Maar dan nog zou je kunnen stellen dat de interpretatie van De Roover subjectief is en dus niet fout kan zijn: Peter De Roover mag 1,77 op 10 best een groot verschil vinden. Ik denk niet dat de meesten hiermee akkoord zouden gaan. Maar gezien het om een opinie gaat, is het niet fout. Maar het is in ieder geval niet correct om Sinardet ‘framing’ te verwijten.

2. “het toont de kloof tussen noord en zuid in dit land loepzuiver aan”

Deze stelling is wel objectief te weerleggen. Wat De Roover doet is een gemiddelde berekenen op een groep die hij definieert, namelijk Vlamingen versus Franstaligen. De vraag is of die groepsdefiniëring steek houdt. Natuurlijk houdt dat steek voor een nationalist, maar de werkelijkheid hoeft niet noodzakelijk samen te vallen met wat de nationalist graag heeft.

Ik heb de cijfers van Sinardet e.a. nader geanalyseerd (brongegevens). De grafiek hieronder geeft de verdeling van de antwoorden volgens de twee gemeenschappen, gewogen volgens het electoraal gewicht. Het electoraal gewicht wordt bepaald door het aantal parlementsleden dat elke partij heeft (dus een beetje anders dan de werkwijze van Peter De Roover die enkel de verkiezingen van 2010 beschouwt). Mijn werkwijze is als volgt: op basis van de procentuele verdeling van de antwoorden per partij die ik in tabel 3 vind van het artikel Sinardet gecombineerd met tabel 1 kan ik de absolute aantallen berekenen. Ik gebruik niet het aantal respondenten maar wel het aantal parlementsleden.

Brongegevens + eigen berekeningen (xls)

Uit de figuur blijkt dat er voor de Franstalige partijen (rode lijn) een duidelijke piek is rond score 3-4-5. Voor de Vlaamse partijen is dit niet het geval: er is een piek rond 0 en een kleinere piek rond 3. Er is dus veel meer spreiding in de antwoorden van de Vlaamse partijen, ook als je dat electoraal weegt. De Vlaamse partijen zijn dus alles behalve een monolithisch blok.

Dat kan ook kwantitatief aangetoond worden, door de spreiding te berekenen. De onderstaande tabel geeft het gemiddelde en de variantie (voor de berekeningswijze, zie de excel).

Uit deze tabel blijkt dat het verschil tussen de gemiddelde waarden 1,91 is (iets groter dan de waarde van De Roover; ik gebruik andere electorale gewichten). Wat echter opvalt is de grotere spreiding onder de Vlaamse partijen: 4,93 ten opzichte van 2,68, wat al duidelijk te zien is in de bovenstaande figuur.

Als we de zogenaamde V-partijen apart beschouwen (in dit onderzoek is dat N-VA en Vlaamse Belang), dan geeft dit de volgende grafiek.

Brongegevens + eigen berekeningen (xls)

Nu blijkt duidelijk van waar de piek rond ‘0’ komt uit de vorige figuur: die wordt bijna uitsluitend veroorzaakt door Vlaams Belang en N-VA (groene lijn). De rest van de Vlaamse partijen (blauwe lijn) lijken plots zeer sterk op de Franstalige partijen (rode lijn). En wat betreft het communautaire kan men wel spreken van een monolithisch blok van de V-partijen. Dat is dan weer niet het geval voor de rest van de Vlaamse partijen, maar evenmin voor de Franstalige partijen (samenstelling van de Franstalige partijen is ongewijzigd ten opzichte van de vorige figuur).

Het gemiddelde en de spreiding zijn nu de volgende:

Het gemiddelde van de V-partijen is 0,26, tegenover de rest van de Vlaamse partijen 3,81. Een verschil van 3,55. Het verschil tussen de rest van de Vlaamse partijen en de Franstalige partijen is echter slechts 0,60. Het is ook duidelijk dat er weinig spreiding is tussen de houding van de parlementsleden van de V-partijen: de spreiding is 0,38. De spreiding onder de rest van de Vlaamse partijen is 2,94, gelijkaardig aan de spreiding van de Franstalige partijen (2,68).

De breuklijn loopt dus loepzuiver tussen de V-partijen aan de ene kant en de rest van de Belgische partijen aan de andere kant, precies zoals Sinardet en Maddens beschrijven.

De Roover interpreteert de cijfers verkeerd. De breuklijn is niet geografisch, maar ideologisch. Het meest optimistische scenario is dat De Roover slordig geweest is; mensen met een slechter karakter zouden het ideologische blindheid noemen.

Ps: vlak voor publicatie van deze blogpost heb ik aan Peter De Roover via Twitter gevraagd of hij nog achter zijn tekst stond. Dat was het geval. De Twitter-conversatie leest u hier.

Zombie-ideeën, noemt Paul Krugman ze. Ideeën die in de publieke opinie blijven opduiken, ondanks het duidelijke bewijs dat ze niet waar zijn. Eén van die zombie-ideeën is volgens mij de opvatting in Vlaanderen dat de PS onmisbaar is als je een federale regering wil maken. Het klopt dat de PS quasi-onmisbaar is indien je een tweederde meerderheid wil in dit land (wat nodig is voor een staatshervorming). Echter, als je een gewone regering wil maken, dan is de helft + 1 voldoende. En dan is de PS helemaal niet zo onmisbaar als men in Vlaanderen lijkt te denken.

De figuur hieronder geeft de zetelverdeling na de verkiezingen van juni 2010. Hieruit blijkt dat het perfect mogelijk was om een coalitie te maken met N-VA, liberalen, groenen en CD&V: dat levert een ruime meerderheid op van 85 van de 150 zetels. Zonder PS, cdH en sp.a dus. In deze coalitie zou je de groenen kunnen vervangen door sp.a (in de regering Leterme/VanRompuy zat PS in de regering, maar zat haar “zusterpartij” sp.a in de oppositie), of door cdH. Maar PS heb je dus niet nodig. Hetzelfde geldt voor de verkiezingen van 2007 toen er bijna een akkoord was voor een rooms-blauwe regering (met N-VA in kartel met CD&V): deze coalitie had toen 81 van de 150 zetels, ruim voldoende voor een gewone meerderheid.

Maar doordat N-VA, en in haar kielzog de andere Vlaamse partijen, een staatshervorming eisten, was er een 2/3de meerderheid nodig, of 101 zetels. Bovendien was een staatshervorming een duidelijke Vlaamse eis, waardoor alle Franstalige partijen zoveel mogelijk andere Franstalige partijen mee in het bad wouden trekken. Dat is hen ook gelukt, want op het radicale FDF na, dat zich van de MR afscheurde, hebben alle Franstalige partijen de staatshervorming goedgekeurd. (FDF heeft momenteel 3 zetels)

Verkiezingen 2014

Na de verkiezingen van juni 2014 is het waarschijnlijk nog gemakkelijker om een federale regering te vormen zonder de PS. De gemeenteraadsverkiezingen hebben immers voor twee belangrijke veranderingen gezorgd. Ten eerste wat betreft de cdH. Deze partij leek in het verleden haar lot verbonden te hebben met de PS, maar sinds Benoit Lutgen voorzitter is, en zeker sinds de strubbelingen tussen cdH en PS in Brussel, Schaarbeek en Molenbeek, lijkt deze band veel minder sterk te zijn.

Ten tweede is er de MR, die voor het eerst meer burgemeesters in Wallonië en Brussel levert dan de PS. En, zoals hierboven al gezegd, is de MR verlost van het radicale FDF, zodat een coalitie tussen MR en N-VA heel wat makkelijker wordt (en ook op persoonlijk vlak zouden Bart De Wever en Didier Reynders het wel goed met elkaar kunnen vinden). Bovendien zal de N-VA nog wat zetels kunnen afsnoepen van Vlaamse Belang, waardoor een federale regering mét N-VA, maar zonder PS, nog wat gemakkelijker wordt.

Didier Reynders en de “Reyndersdoctrine”

Een recente uitspraak van Didier Reynders lijkt op het eerste gezicht de bovenstaande analyse onderuit te halen. Hij stelt immers dat MR en PS na de verkiezingen van 2014 aan Franstalige kant de as moeten vormen voor de regionale en federale regeringen. Hij gaat daarmee in tegen wat Bart Maddens “de Reyndersdoctrine” noemt, namelijk dat een regering zonder de PS een staatshervorming is op zich, verwijzend naar een uitspraak van Didier Reynders na de verkiezingen van juni 2007. Daarmee doelde Reynders dat je met een regering zonder de PS de staat grondig kan hervormen op sociaal-economisch vlak (wat we volgens mij nu nodig hebben).

Er is weinig politiek inzicht nodig om te weten dat Reynders zijn recente uitspraak niet doet uit liefde voor de PS. De positie van Reynders is pure politieke strategie. De verwachting is immers dat N-VA de verkiezingen in 2014 wint. En N-VA heeft, bij monde van Bart De Wever, reeds aangekondigd dat ze dan deeis voor een zevende staatshervorming op tafel zal gooien. Hierdoor wordt de PS quasi-onmisbaar (waarmee het scenario van 2007 en 2010 zich zal herhalen). Om dan verzekerd te zijn van een plaats in de regering kan de MR zich maar beter vastklinken aan de PS. Maar ik denk niet dat je één politieke commentator zal vinden die eraan twijfelt dat Reynders zijn positie zonder probleem zal herbekijken indien de N-VA meestapt in de “Reyndersdoctrine” en een regering zonder de PS gelijkstelt aan een (sociaal-economische) staatshervorming.

N-VA maakt PS onmisbaar

Maar waarom zou de N-VA meestappen in de Reyndersdoctrine en genoegen nemen met een sociaal-economische staatshervorming en haar eis laten vallen voor een formele zevende staatshervorming? Meer nog, ik denk dat de N-VA de grootste vijand is van een regering zonder PS (de PS niet meegerekend). Het is niet zo gek om te bedenken dat de N-VA niets liever heeft dan dat de traditionele Vlaamse partijen in 2014 weer in een regering met de PS stappen, zodat deze partijen, Open VLD en CD&V op kop, zich volledig kapot kunnen regeren, waardoor het kiezersveld op rechts de komende jaren enkel bij N-VA terecht kan.

En wat is de eenvoudigste manier om de traditionele partijen te dwingen met de PS een regering te maken? Simpel: eis een staatshervorming waarvoor je een 2/3de meerderheid nodig hebt en waardoor de PS bijna zeker aan de regeringstafel zit. Dat is exact wat we gezien hebben in 2007 en in 2010. En door een zevende staatshervorming te eisen maakt N-VA de PS ook in 2014 onmisbaar.

[Men kan zich trouwens afvragen wat de zin is van een zevende staatshervorming, terwijl de vorige erg ingrijpende staatshervorming nog niet eens volledig geïmplementeerd is (laat staan dat we er de resultaten al van kunnen zien).]

Tot slot, ik begrijp wel dat de zombie-idee van een onmisbare PS maar blijft opduiken: de PS zit immers al sinds mei 1988 onafgebroken in de regering. In 2014 zal dat 26 jaar zijn, langer dan gelijk welke andere partij. En dus lijkt het er sterk op dat ze onmisbaar is. Men dacht dat ook van de CVP die eind jaren ’90 meer dan 40 jaar onafgebroken in de regering zat. Maar in 1999 verzeilde deze partij voor acht jaar in de oppositie. En dit scenario is dus ook zeer goed mogelijk voor de PS. Tenzij N-VA voet bij stuk houdt en een zevende staatshevorming eist.