Enkele weken geleden verscheen er in De Morgen een zomerinterview met een bekende Vlaming, waarin o.a. werd gepraat over haar vrijetijdsactiviteiten. Zo vertelde ze dat ze af en toe ging zwemmen met haar kinderen. Ze vond het niet echt aangenaam om in bikini in het zwembad rond te lopen, wetende dat de helft van de mensen daar met een smartphone zit en zo een foto op het internet kan gooien. En nee, ze was niet beschaamd over haar lichaam, maar ze vond het wel “haar privé”.

Ik denk dat er heel wat mensen zijn, bekend of onbekend, die hun lichaam “hun privé” vinden, ook in het zwembad. Er zijn ongetwijfeld ook heel wat mensen die zich wél schamen over hun lichaam. Beide types mensen zal je misschien niet zo vaak in het zwembad vinden, omdat de dress code nu eenmaal voorschrijft dat je als man met een korte zwembroek en als vrouw met een nauwsluitend badpak of bikini gaat zwemmen.

Je kunt als gemeenschap terecht opwerpen dat mensen zich niet moeten schamen voor hun lichaam. Dik, dun, groot, klein: lichaamsdelen zijn er in alle maten en gewichten en daar is niets mis mee. Je zou kunnen argumenteren dat mensen hun schaamte moeten afgooien en hun lichaam zonder complexen tonen zoals het is. Je kan zelfs verder gaan en stellen dat in Vlaanderen het uitzicht op je lichaam in een zwembad niet privé is, maar getoond moet worden, gehuld in nauw aansluitende zwemkledij. Dat zijn nu eenmaal onze gebruiken, en ook de bekende Vlaming moet zich daar aan aanpassen. Of ze gaat maar niet zwemmen.

Maar je kunt als gemeenschap ook een andere, meer bescheiden positie innemen. Misschien is het wel oké om je lichaam als privé te beschouwen. En misschien moeten we meer verhullende zwemkledij toelaten, ook al gaat dat momenteel in tegen onze gebruiken. Ook mensen die zich schamen voor hun lichaam of dat “hun privé” vinden zullen dan makkelijker terug naar het zwembad gaan. En dat betekent niet dat we hun schaamte goedkeuren; die blijft onterecht, te meer omdat in onze cultuur wellicht vooral vrouwen de druk voelen om aan een bepaald schoonheidsideaal te voldoen. Maar er zijn betere manieren te vinden om die schaamte te bestrijden dan een verplichting van nauw aansluitende zwemkledij.

Zolang er geen bewijs is van dwang, kan de gemeenschap ook de positie innemen dat er mensen zijn die ervoor kiezen hun lichaam te bedekken omwille van religieuze redenen. En dat die mensen zich daar goed bij voelen. Net zoals mensen om niet-religieuze redenen zich er goed bij kunnen voelen om hun lichaam te bedekken.

Het zou dus best kunnen dat al die lichaamsbedekking leidt tot een goed leven. Of niet. Of niet voor iedereen. Moeilijk te zeggen. De kennis van wat wel en wat niet tot een goed en gelukkig leven leidt, hebben we als gemeenschap niet in pacht. En het wonderbaarlijke aan de Westerse wereld is dat we die onwetendheid collectief erkend hebben en hebben ingeschreven in onze grondwet, namelijk dat we in alle bescheidenheid erkennen dat we niet weten wat tot een goed leven leidt. En dat bijgevolg niemand voor een ander kan bepalen hoe het goede leven kan geleid worden. Als iemand vrijwillig kiest voor een bepaalde levensstijl die anderen niet schaadt, dan is er geen enkele reden om geen respect te hebben voor die keuze. Dat betekent uiteraard niet dat we de levensstijl zelf een goede keuze moeten vinden, en al helemaal niet voor onszelf.

Dat Bart De Wever de boerkini vergelijkt met een tent valt onder de vrijheid van meningsuiting. Maar het getuigt van weinig respect voor de persoon die vrijwillig kiest om die te dragen. Dat De Wever blijkbaar geen afstand wil doen van het voorstel om de boerkini te verbieden, getuigt bovendien van een onbegrip van die bescheidenheid in het weten wat het goede leven is. Die bescheidenheid is nochtans het essentiële kenmerk van onze westerse manier van samenleven: volwassenen kiezen zoveel mogelijk zelf hun levenspad.

En voor ik het vergeet: de bekende Vlaming in De Morgen was Liesbeth Homans, vice-minister-president voor de N-VA in de huidige Vlaamse regering.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Naschrift: een paar dagen na het verschijnen van deze column werd bekend dat N-VA tegen een algemeen verbod op de boerkini is, wegens ongrondwettelijk.

ANDREAS TIREZ: LIBERAAL DENKEN IN TIJDEN VAN TERREUR

‘Het is de rechtsstaat die ons beschermt tegen de volksvertegenwoordigers.’ Gespierde woorden, van een gespierd verdediger van onze liberale grondrechten. Andreas Tirez, kernlid van de denktank Liberales, laat zijn licht schijnen op de strijd tegen terreur en de kern van ons maatschappijmodel. ‘We zullen de komende maanden een prijs betalen.’

DOOR JOËL DE CEULAER

‘Iedereen doet altijd alsof de democratie iets geweldigs is’, zegt Andreas Tirez. ‘Maar zo geweldig vind ik ze niet. Het betekent namelijk dat de helft plus één de baas kan spelen over de rest van de bevolking. Niet het volk, maar de meerderheid heeft de macht. Dat is beter dan bestuurd worden door een clubje oligarchen, maar de democratie kan zeer gevaarlijk zijn. De dictatuur van de meerderheid bestaat, groepen kunnen geminoriseerd worden. Gelukkig leven wij in een liberale democratie: elk individu heeft grondrechten waar de meerderheid niets over te zeggen heeft. Een goede zaak. Zeker vandaag.’

Als oud-voorzitter en kernlid van de denktank Liberales is Andreas Tirez (38) op zijn hoede voor wat politici de komende maanden allemaal zullen bekokstoven in de strijd tegen terreur. ‘Het is de rechtsstaat die ons beschermt tegen de volksvertegenwoordigers’, zegt hij. ‘Gelukkig maar, anders zouden zij onze grondrechten kunnen wegstemmen. Dat moeten we vermijden door dit debat grondig te voeren.’

Andreas Tirez is burgerlijk ingenieur, econoom en filosoof. Om den brode werkt hij in de energiesector, zijn grote passie is denken en debatteren. Dat doet hij niet alleen bij Liberales, maar ook nogal fanatiek op Twitter, waar hij een van de boeiendste stemmen is, en op zijn blog, een van de best gedocumenteerde van Vlaanderen. ‘Ik hoor sommigen zeggen dat de tijd van discussiëren voorbij is’, zegt hij. ‘Maar het tegendeel is natuurlijk waar: de discussie begint nu.’

Wat dacht u toen u N-VA-voorzitter Bart De Wever vrijdag hoorde pleiten voor een soort Belgische Patriot Act, naar Amerikaans model?

ANDREAS TIREZ: Het is duidelijk dat er flink moet worden geïnvesteerd in veiligheid en in de inlichtingendiensten. De tijd is voorbij dat we konden denken dat het gevaar wel zou overwaaien. Ik begrijp dat Bart De Wever een voorstel doet. Maar ik heb ook al begrepen dat andere partijen daar nogal lauw op reageren. Het Amerikaanse voorbeeld mag ons zorgelijk stemmen, want sommige maatregelen gingen erg ver. Tegelijk is het ook een geruststelling te weten dat een aantal maatregelen in de VS ondertussen is afgezwakt.

Geef eens een voorbeeld?

TIREZ: In de oorspronkelijke Patriot Act hadden inlichtingendiensten geen toestemming van de rechter nodig om bepaalde communicatiegegevens op te vragen. Dat is vandaag weer wél het geval. De Patriot Act was tijdelijk van aard, en dat was een goede zaak.

Dreigen we op korte termijn niet veel vrijheid op te offeren in ruil voor veiligheid?

TIREZ: We zullen waakzaam moeten zijn dat we niet in uitersten vervallen, maar veiligheid is wel een essentiële taak van de overheid. Als burgers zich niet veilig voelen, kunnen ze ook niet vrij zijn. We zullen dus een prijs betalen, dat kan niet anders. We zullen meer investeren in de Staatsveiligheid. We zullen vaker mensen afluisteren. We zullen vaker militairen op straat zien. Dat is logisch, daar ben ik ook niet tegen. Maar er moet altijd controle zijn op de ordediensten en de situatie moet tijdelijk zijn.

Dan moeten we nieuwe wetten automatisch laten uitdoven?

TIREZ: In Frankrijk heeft men de noodtoestand ingevoerd, bij ons kan dat niet. Wat wij wel kunnen doen, is bepalen dat nieuwe wetten over twee jaar automatisch vervallen, tenzij ze dan opnieuw door het parlement worden goedgekeurd. Die tijdelijkheid vind ik een heel goed principe. De maatregelen die we nu nemen, kunnen het best tijdelijk zijn, moeten altijd proportioneel blijven en moeten voorzien in een rechterlijke toets.

Kamerlid Koen Metsu (N-VA), voorzitter van de commissie Terreur, leek het in De zevende dag een goed idee te vinden als burgemeesters geradicaliseerde jongeren een enkelband kunnen aandoen. De tijd dat we ons afvragen of dat wel kan of mag, is volgens hem voorbij.

TIREZ: Kijk, daar zou ik nu bang van zijn. Heel bang. Een burgemeester is democratisch verkozen en zal zich dus laten leiden door de meerderheid van de bevolking. Dat is zeer gevaarlijk. Zo’n straf kan alleen worden opgelegd door een rechter, die onafhankelijk is. De scheiding der machten is essentieel. Anders kunnen de rechten van de minderheid ernstig worden aangetast. Er zullen immers vooral moslims geviseerd worden.

Dat zien we nu al. Wat vindt u ervan dat vooral moslims en mensen met een kleurtje worden gecontroleerd door de politie?

TIREZ: Op zich is dat in deze omstandigheden niet onterecht. Als de politie een blanke mannelijke verkrachter zoekt, zou ik begrijpen dat ze geen vrouwen controleren, en mij wel, bijvoorbeeld. Het lijkt mij logisch dat men vandaag geen boeddhisten viseert. Ik snap de gevoeligheid wel, maar etnic profiling is in sommige gevallen verdedigbaar.

De terroristen kunnen toch ook blanke, autochtone bekeerlingen zijn?

TIREZ: Dat is waar, maar statistisch gesproken is het nu eenmaal efficiënter om gericht te controleren. Het is een heel moeilijke discussie, daar ben ik mij van bewust, maar mocht ik een baardige moslim zijn, dan zou ik – denk ik – vandaag begrijpen dat men mij wil controleren. Ik zou daar niet kwaad om zijn, want ook als baardige moslim wil ik dat de politie nieuwe aanslagen verijdelt.

Wat vond u van het incident met jihadexpert en Knack-medewerker Montasser Alde’emeh, die vorige week in Brussel werd tegengehouden door de politie?

TIREZ: Dat hij werd tegengehouden, lijkt mij aanvaardbaar. En dat vond hij zelf ook, meen ik te hebben begrepen. Dat de politie zich onbeschoft gedroeg, zoals Montasser verklaarde, vind ik onaanvaardbaar. Agenten mogen kordaat zijn, maar moeten altijd beleefd en correct blijven. Journalist John Vandaele heeft in het maandbladMo* ooit een reportage geschreven over het machtsmisbruik bij een kleine minderheid van de politie. Dat probleem is wellicht het grootste bij verdachten met een andere huidskleur.

Dreigen er de komende maanden ook niet veel onschuldigen te worden aangehouden, en misschien zelfs te worden veroordeeld? En is een onschuldige in de gevangenis niet veel erger dan een schuldige op vrije voeten?

TIREZ: Dat hangt ervan af. Als u een onschuldige in de gevangenis het ergste vindt wat er bestaat, dan mag u nooit nog iemand in de gevangenis stoppen. Er kunnen en zullen immers altijd vergissingen gebeuren, dat is nu eenmaal onvermijdelijk. Dat er af en toe iemand veroordeeld wordt die onschuldig is, is iets wat wij allemaal impliciet eigenlijk aanvaarden.

Wat vindt u ervan dat mensen straks misschien 72 uur mogen worden aangehouden zonder ergens van te worden beschuldigd, in plaats van 24 uur zoals nu?

TIREZ: Over zulke maatregelen moeten we grondig discussiëren. Voor we zoiets goedkeuren, moet men kunnen aantonen dat het een efficiënte maatregel zou zijn. Welk voordeel bieden die 72 uur, en is 48 uur niet voldoende om hetzelfde voordeel te hebben? Is het niet beter om nog meer te investeren in onze Staatsveiligheid? Dat we nu 400 miljoen extra vrijmaken, lijkt mij bijvoorbeeld een goed idee.

In Nederland gaan al stemmen op om het salafisme te verbieden. Kan dat wel, en zou het een goed idee zijn?

TIREZ: Nee, dat vind ik niet. Het onderscheid wordt toch regelmatig gemaakt: er zijn radicale salafisten die totaal niet gewelddadig zijn. Dat kunnen we niet verbieden. Radicale gedachten hebben en radicale ideeën uiten, is niet strafbaar. Pas als iemand overgaat tot geweld of anderen aanzet tot geweld, is er een probleem. Dat is namelijk wél wettelijk verboden.

Mag iemand supporteren voor de IS?

TIREZ: Ik denk dat we dat niet kunnen verbieden. Het is iets anders om te zeggen dat de terreur van de IS ook in België moet toeslaan, dat is aanzetten tot geweld. De rechter zal dat geval per geval moeten beoordelen. Daar bestaat al wetgeving voor. Maar er zijn andere aspecten van het gedachtegoed van de IS waarvoor je wel mag supporteren: je mag de gelijkheid van man en vrouw bijvoorbeeld gerust ter discussie stellen.

Is een samenleving met gelijkheid van mannen en vrouwen niet superieur?

TIREZ: De liberale democratie is niet superieur omdat ze zo veel mogelijk vrijheid geeft aan zo veel mogelijk mensen, maar omdat ze zo veel mogelijk vrijheid geeft aan iederéén, ook aan de mensen die de gelijkheid van man en vrouw ter discussie willen stellen.

Maar mogen wij niet zeggen dat gelijkheid van man en vrouw beter is?

TIREZ: Uiteraard. Maar we kunnen iemand niet verbieden om ons tegen te spreken. In onze samenleving mag je die gelijkheid ter discussie stellen. Het uitgangspunt van ons maatschappijmodel is namelijk dat de staat niet kan bepalen wat het goede leven is. Dat was de kern van het gedachtegoed van Karl Popper, de filosoof die in 1945 De open samenleving en haar vijandenpubliceerde, de klassieker waarvan zowel Herman Van Rompuy als Guy Verhofstadt grote bewonderaars zijn.

En wat leert Karl Popper ons in dat boek?

TIREZ: Een staat die voor iedereen bepaalt wat het goede leven is, is een totalitaire staat. Iedereen die het niet eens is met die manier van leven, is in die staat een vijand van het goede leven en moet uit de weg worden geruimd. Als je denkt dat je het weet, dreigt dat het gevolg te zijn. We moeten volgens Popper dus bescheiden zijn: we weten het niet. Daarom valt Popper de Griekse filosoof Plato zo hard aan: die dacht wel dat hij het wist, hij schreef er zelfs een boek over, De ideale staat.

En die bestaat niet, de ideale staat?

TIREZ: Ik denk dat de liberale democratie het best denkbare maatschappijmodel is. In die zin ben ik het eens met de Amerikaanse denker Francis Fukuyama, die dat na de val van de Muur al schreef. Maar ik hou van de invulling die Popper eraan gaf. Bescheidenheid in het weten, en onbescheidenheid in het niet-weten: we weten niet hoe het goede leven eruitziet, maar niemand weet dat. En dus kan niemand zijn visie opleggen.

Geef nog eens een voorbeeld?

TIREZ: Wel, je hoort regelmatig mensen zeggen dat de islam niet bij onze cultuur hoort, dat moskeeën thuishoren in het Midden-Oosten en niet bij ons. Europa is dan zogezegd het continent met de joods-christelijke traditie: de kerk, die hoort bij ons, en de moskee niet. Maar dat klopt niet. Wat de Europese traditie typeert, is niet het feit dat hier kerken staan, maar het feit dat er kerken mogenstaan. Zo mogen hier ook moskeeën staan en mogen vrouwen een hoofddoek dragen.

Wat dat betreft, zit u op dezelfde lijn als Dyab Abou Jahjah, over wie u weleens een positieve tweet hebt verstuurd.

TIREZ: Inderdaad. Abou Jahjah is iemand die mensen confronteert met alle consequenties van de democratische rechtsstaat. Wie die consequenties niet aanvaardt, schreef hij ooit, hoort hier eigenlijk niet thuis. (lacht) En hij heeft gelijk. In onze maatschappij bestaat er vrijheid van meningsuiting, ook voor mensen die zeggen dat we die vrijheid moeten afschaffen. Wat niet kan, is dwang en geweld. En het is een rechter die geval per geval moet oordelen of daarvan sprake is.

Over het hoofddoekverbod verschilt u grondig van mening met Dirk Verhofstadt, de broer van onze ex-premier, die ook lid is van de denktank Liberales.

TIREZ: Ja, dat is zo. Over dat hoofddoekverbod is binnen de liberale beweging zwaar gediscussieerd. Ik vind de persoonlijke vrijheid altijd het belangrijkste argument, ook als het gaat over de neutraliteit van de ambtenaar.

Maar dan moeten ze ook met een vergiet op hun hoofd achter het loket kunnen zitten, vinden sommige atheïsten die de draak steken met die hoofddoek: dat moet dan zogezegd van hun godsdienst, het ‘pastafarisme’.

TIREZ: Wel, voor mij niet gelaten. Als die persoon écht vindt dat hij dat vergiet moet dragen om religieuze of andere overtuigingen, dan kan dat voor mij. Op één voorwaarde: dat die persoon het niet alleen als provocatie bedoelt, maar echt ernstig meent. Dat betekent dat hij dat vergiet altijd en overal moet dragen. (lacht) Dan ga ik akkoord.

Moeten we iemand die dat echt gelooft, niet zeggen dat hij dwaalt? Etienne Vermeersch gebruikt dat argument zelfs in discussie met moslima’s: hij beweert dat zo’n hoofddoek helemaal niet verplicht wordt door de Koran.

TIREZ: Maar dat argument doet niet ter zake. Dit is geen theologische discussie over de Koran, dit is een discussie over de rechten van het individu in een liberale democratie.

Wat met het hoofddoekverbod op school?

TIREZ: Wat de hoofddoek op school betreft, ligt het nog wat anders. Als er inderdaad sprake is van groepsdruk, kan dat een argument zijn voor een verbod. Maar dan moet die groepsdruk kunnen worden aangetoond. Op basis van anekdotes kan een liberaal nooit individuele vrijheden beperken.

Het is uw motto: toon mij de gegevens, want meningen heeft iedereen.

TIREZ: Precies. Opinions are cheap, facts are expensive. Ik zie in Brussel toch regelmatig groepjes moslima’s van wie sommigen geen en sommigen wel een hoofddoek dragen.

Dat is toch de normaalste zaak van de wereld?

TIREZ: Ik ben mij daar niet altijd van bewust geweest, ik leef in een blanke bubbel. (lacht) Nu goed, zulke voorbeelden zijn een indicatie dat het met die groepsdruk wel meevalt. Al sluit ik niet uit dat die druk kan bestaan, zoals Karin Heremans, directrice van het Koninklijk Atheneum in Antwerpen, destijds beweerde: omdat de meeste scholen een verbod invoerden, ontstond er bij haar een probleem van groepsdruk en zag zij zich op den duur genoodzaakt om ook een verbod in te stellen. In dat geval moet het zelfs, omdat het de vrijheid vergroot.

In het gemeenschapsonderwijs worden kinderen vanaf zes jaar uit elkaar gehaald, gesegregeerd zeg maar, tijdens de levensbeschouwelijke lessen. De hoofddoek is verboden, maar kinderen van zes krijgen er wel islamles. Dat klopt toch niet? Hebt u het daar ook niet moeilijk mee?

TIREZ: Ook dat is een complexe discussie: mag je toelaten dat kinderen geïndoctrineerd worden op school? In het katholieke onderwijs gebeurt dat trouwens met alle kinderen op dezelfde manier. Ik steun de strijd van filosoof Patrick Loobuyck om overal het vak Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie in te voeren. Maar ik wil ook pragmatisch zijn: als kinderen op school geen godsdienstles krijgen, gebeurt het misschien elders, met nog minder controle. En vandaag staat dat levensbeschouwelijke onderwijs in de grondwet.

De meeste supporters van die strijd van Loobuyck zitten wellicht bij de liberale partij Open VLD. Is dat de partij die vandaag het beste onze liberale grondrechten bewaakt?

TIREZ: Ik denk dat alle partijen het over die grondrechten eens zijn, gelukkig maar. En Open VLD reageert volgens mij tot dusver op een goede manier. Het is goed dat staatssecretaris voor Privacy Bart Tommelein zich verzette tegen het idee om vingerafdrukken te verplichten op onze identiteitskaart. En voorzitster Gwendolyn Rutten heeft al duidelijk gezegd dat nieuwe maatregelen proportioneel moeten zijn en dat er altijd een rechterlijke toets moet zijn. Zeggen dat de tijd van ‘Kan dat wel?’ en ‘Mag dat wel?’ voorbij is, zal een liberaal niet snel doen, denk ik.

Is een liberaal tegen quota?

TIREZ: Een liberaal is in principe tegen quota, omdat die vrijheidsbeperkend zijn.

Toch stemden Gwendolyn Rutten en Annemie Turtelboom voor de verplichte quota voor vrouwen in raden van bestuur.

TIREZ: Ik ben daar tegen, maar als man heb ik makkelijk spreken. Er is nu eenmaal nog geen gelijkheid tussen man en vrouw. Alleen vind ik die quota voor vrouwen in raden van bestuur de verkeerde prioriteit. Ik zou liever hebben dat vrouwen hun lobbykracht gebruiken om laaggeschoolde alleenstaande moeders te helpen, omdat die vaak in armoede terechtkomen. Nog een nadeel van quota is dat ze discriminatie in de hand werken. Sinds de quota voor vrouwen in de politiek worden jonge mannen met politieke ambities gediscrimineerd. Dat dreigt ook te gebeuren in die raden van bestuur.

Rutten en Turtelboom zullen denken: na zovele jaren is het eindelijk aan de mannen om eens gediscrimineerd te worden.

TIREZ: (lacht) Ik hoop van niet, want dat mag een liberaal nooit zeggen. Een liberaal denkt niet in groepen, maar altijd vanuit het individu. Nogmaals: een liberaal wil niet zo veel mogelijk vrijheid voor zo veel mogelijk mensen, maar voor iederéén, en dus ook voor de jonge mannen.

Dit interview verscheen in Knack van 9 december 2015.

De aanslagen van afgelopen vrijdag verschillen in minstens twee opzichten van de aanslag op Charlie Hebdo op 7 januari. Het doel van de aanslag op Charlie Hebdo was gericht op een magazine dat gespot had met de islam, en de terroristen zagen hun aanval als een vergelding. Vrijdag ging het om een aanslag op willekeurige mensen, zonder enige link met een strijd tegen de islam. Ook de schaal verschilt, omdat nu meerdere doelwitten tegelijk werden geviseerd en er veel meer slachtoffers vielen. Het resultaat kon nog bloediger geweest zijn, mocht de aanslag nabij het Franse nationale voetbalstadion gelukt zijn.

Toch hebben de twee aanvallen een gemeenschappelijk kenmerk. Ze zijn gericht tegen het westerse staatsbestel: de liberale democratie met haar individuele vrijheden. Onze strategie moet daarom, boven op het zo veel mogelijk garanderen van onze veiligheid, gericht zijn op het verdedigen van onze liberale democratie. Niet enkel in woorden, ook in daden.

Na de aanslag op Charlie Hebdo, gericht op de vrije meningsuiting, heb ik er hier voor gepleit het dragen van een hoofddoek zo veel mogelijk toe te laten – als niet aangetoond kan worden dat hij onder druk wordt gedragen. De hoofddoek is dan immers een vrije uiting van een mening, zij het een religieuze. Zo kunnen we, zoals filosoof Patrick Loo-buyck het stelde, duidelijk maken dat de liberale democratie niet tegen de islam is, maar voor de vrijheid voor elk individu, dus ook voor moslims. Het gaat dan om het winnen van de ‘hearts and minds’ van iedereen die hier leeft door duidelijk te maken dat we in een open samenleving leven.

In die open samenleving leggen de machthebbers niet op wat iemand moet doen of denken, zolang die de vrijheid van anderen niet beperkt. De liberale democratie is dan ook een samenleving waar de machthebbers bescheiden zijn en erkennen dat ze niet weten hoe je het goede leven moet leiden. En dus wordt elk individu zo veel mogelijk de vrije keuze gelaten.

Die bescheidenheid van de machthebbers is essentieel en moet onbescheiden verdedigd worden. Niemand kan individuen onnodige keuzes opleggen! Daarin verschillen we radicaal van totalitaire systemen zoals het fascisme en het religieuze fundamentalisme, die wel denken te weten hoe elk individu zich moet gedragen, denken en kleden.

Die onbescheidenheid – de stelling dat niemand anderen onnodige keuzes kan opleggen – mondt uit in individuele grondrechten die elk individu zo veel mogelijk vrijheid geven. Door die onbescheidenheid trappen we ook niet in de val van het relativisme. Alle culturen of samenlevingen zijn aan elkaar gelijk, ja dat klopt, op voorwaarde dat ze zo veel mogelijk vrijheid nastreven voor elk individu. En de liberale democratie doet net dat; ze is dan ook superieur aan gelijk welk ander staatsbestel. Ze is het eindpunt in de geschiedenis, althans als idee.

Dat betekent ook dat een liberale democratie de zelfverzekerdheid moet hebben om mensen die de democratie daadwerkelijk afwijzen, te veroordelen. Strijders die zich bij IS aansluiten, horen daarbij. Het gaat hier om individuen die zelfs hun leven willen geven voor de gruwel van IS. Met de recente uitbreiding van de terreurwetgeving is dat strafbaar geworden.

Sommigen willen nog een stap verder gaan en Belgische IS-strijders de Belgische nationaliteit afnemen. Op die manier kunnen ze niet meer terugkeren om deel te nemen aan onze maatschappij. Ik denk meer en meer dat dat standpunt te verdedigen is. Iemand die ons superieure staatsbestel afwijst en zich aansluit bij een regime dat ons staatsbestel zelfs met blinde terreur bestrijdt, mogen we uitsluiten.

Bovendien vormen IS-strijders die terugkeren een veiligheidsrisico. Niet iedere teruggekeerde Syriëstrijder is een terrorist, maar het risico is wel veel hoger dan bij iemand die gewoon in België blijft.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Er is geen grond voor de ‘culturele angst’ dat moslims ons land zullen overnemen, zegt Andreas Tirez. Hun aantal mag verdriedubbelen, ze blijven nog ruim een minderheid. In onze liberale democratie, met individuele grondrechten, kan bovendien minderheid noch meerderheid haar levensstijl opdringen.

In zijn veelbesproken openingscollege aan de Universiteit Gent had Bart De Wever (N-VA) het over de ‘culturele angst’ voor het grote aantal vluchtelingen die naar Europa en België komen, vluchtelingen die voornamelijk uit moslimlanden afkomstig zijn. Het is de angst voor een dreigende islamisering van onze samenleving.

In veel conversaties over vluchtelingen schemert die angst door. Een angst dat onze levensstijl weggedrukt zal worden. Een angst dat vrouwen in de toekomst geen gelijke rechten zullen genieten en dat onze meningsuiting beperkt wordt. Zo was er onlangs de discussie over de boerkini: als we de boerkini toelaten, hoelang nog vooraleer vrouwen niet meer in bikini naar het zwembad mogen? (DS 24 september)

Die angst, hoewel reëel en misschien begrijpelijk, is onredelijk, zoals ook Bart De Wever opmerkte in zijn lezing. Uit een internationale peiling uit 2014 blijkt dat Belgen denken dat 29 procent van de Belgen moslim is. In werkelijkheid zijn het er vier keer minder: zo’n 6 tot 7 procent. Ook in andere Europese landen wordt het aantal moslims sterk overschat, maar zelden zo sterk als in België.

Het aantal moslims mag zelfs verdubbelen of verdriedubbelen, dan nog zijn ze nog lang niet in de meerderheid. ‘De moslims’ gaan hun wetten hier niet kunnen stellen. Daarbij betreft het een groep die sociaaleconomisch gemiddeld niet sterk staat en dus politiek en economisch ook minder zwaar weegt. En belangrijker, de groep moslims is geen monolithisch blok. Het zijn mensen die net zo heterogeen – zo niet heterogener – zijn dan de autochtone bevolking. Misschien zijn ze door de band genomen conservatiever dan de gemiddelde Vlaming, maar ongetwijfeld zijn er ook veel moslims zeer liberaal en progressief.

Grondrechten

Er is helemaal geen grond voor de ‘culturele angst’ die hier leeft. Onze vrijheden blijven gevrijwaard en zullen niet wettelijk beperkt worden door moslims, alleen al omdat ze ruim in de minderheid zijn.

Die vrijheden kunnen trouwens ook niet aangetast worden door de blanke meerderheid. Ons systeem is niet zomaar een democratie, maar een liberale democratie. Dat betekent dat de liberale grondrechten, zoals vrijheid van meningsuiting, onvervreemdbare rechten zijn: niemand kan die van je afnemen, zelfs geen meerderheid in het parlement. Dat was een essentieel principe dat het Amerikaanse Hooggerechtshof volgde bij zijn recente uitspraak over het homohuwelijk: ‘fundamentele rechten mogen niet onderhevig zijn aan een stemming; ze zijn niet afhankelijk van de uitslag van verkiezingen’.

De essentie van onze cultuur is net die liberale democratie met haar individuele grondrechten. Ze beschermt geen bepaalde levensstijl, omdat ze daar geen keuze wil in maken. Ze beschermt wel de mogelijkheid dat iedereen die keuze zelf kan maken.

Dat essentiële kenmerk van onze samenleving, dat er onvervreemdbare grondrechten zijn, is onvoldoende gekend. Dat blijkt bij de zogenaamde verdedigers van onze cultuur die pleiten voor een boerkiniverbod, omdat het de meerderheid zou storen. Ze beseffen niet dat je net tegen onze cultuur ingaat als je individuele vrijheden wil beperken omdat de meerderheid dat wil. Zelfs met de steun van een ruime meerderheid zal een dergelijk verbod nooit standhouden in onze liberale democratie. Een rechtbank zal die wet ongeldig verklaren, omdat er geen ernstige juridische argumenten voor zijn, zoals Jogchum Vrielink en Herman Van Goethem duidelijk maakten in hun opiniestuk (DS 5 oktober).

Halal maaltijden op school?

Dat betekent niet dat we blind mogen zijn voor de concrete samenlevingsvragen die er zijn. Wat doen we met de vraag om gescheiden zwemuren voor mannen en vrouwen? Wat met de vraag voor halal maaltijden op school? Wat met islamitische en katholieke feestdagen? Of wat met het beledigen van een godsdienst of godsdienstige figuur? Die conflicten komen sneller naar boven in een stedelijke context waar de concentratie van moslims vaak groter is.

Ze moeten, geval per geval, onderzocht en opgelost worden binnen het kader van de liberale democratie. De leidraad daarbij is dat de grondrechten van iedereen zo veel mogelijk moeten gevrijwaard blijven, zonder dat er een keuze gemaakt wordt welke levensstijl de beste is.

Het betekent ook dat we ons vragen moeten stellen bij bepaalde praktijken die nog resten uit het verleden, zoals het financieren van godsdienst met belastinggeld, of de onmogelijkheid om geen godsdienst op katholieke scholen te krijgen, hoewel die door de overheid gefinancierd worden. Ook zoiets als de negationismewet en de wet op het seksisme moeten op hun liberaaldemocratische merites geëvalueerd worden.

Op die manier blijven we trouw aan de liberale democratie, misschien wel de belangrijkste westerse verwezenlijking ooit. Het is een samenlevingsvorm die superieur is aan alle andere vormen. We moeten daar trots op zijn en ze met vuur verdedigen. En we moeten niet vrezen dat die door de kleine moslimminderheid zal worden aangetast, als ze dat al zouden willen.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Standaard (met als titel: “België is nog lang geen ‘Belgistan'”).

In de nasleep van de verschrikkelijke gebeurtenissen van vorige week in Parijs is de algemene reactie dat de vrijheid van meningsuiting moet beschermd worden. Dit individuele grondrecht is immers één van de fundamenten van onze liberale democratie. De vraag is echter hoe je dat doet en waar dit nog beter kan.

Bart De Wever stelde tijdens de nieuwjaarsreceptie van N-VA dat grote woorden en abstracte idealen niet volstaan, maar dat er ook daden nodig zijn. Hij voegde de daad bij het woord door een niet al te flatterende cartoon van hemzelf te tweeten. Het is –ironisch genoeg- een symbolisch gebaar.

Maar het idee is wel correct. In algemene bewoordingen de vrijheid van meningsuiting verdedigen is onvoldoende. We moeten zelf verder doordenken over wat die vrijheid van meningsuiting betekent en hoe deze concreet ingevuld kan worden. Uiteraard horen daar cartoons bij, ook als die een religie bespotten. Maar ook uitingen van religiositeit horen daar bij. Zo schreef Dyab Abou Jahjah in een opiniestuk voor de Standaard dat de hoofddoek ook een uiting is, zij het een religieuze uiting. En hij heeft gelijk. Het dragen van een hoofddoek moet dan ook zo vrij mogelijk kunnen gebeuren. Alvast wat de hoofddoek op school betreft, moeten de huidige regels dan ook aangepast worden.

De discussie over de hoofddoek op school dateert van 2009 toen een Antwerps Atheneum een hoofdoekenverbod instelde op haar school. De directrice deed dit met pijn in het hart, maar de school kende teveel meisjes die een hoofddoek wilden dragen, waardoor de directie de groepsdruk op andere meisjes om een hoofddoek te dragen te hoog achtte.

Hier was sprake van ‘negatieve externaliteiten’: een meisje dat een hoofddoek draagt heeft ook effecten op andere meisjes, namelijk dat die zich verplicht kunnen voelen om ook een hoofddoek te dragen. Om die negatieve externaliteiten op individuen te bestrijden kan een tussenkomst van hogerhand, in dit geval de schooldirectie, gerechtvaardigd zijn. Immers, als dat niet gebeurt, dreigt er onvoldoende ruimte te zijn voor het niet-dragen van een hoofddoek. De vrijheid van expressie wordt dan beperkt.

Maar het mechanisme van externaliteiten speelt nog op een ander niveau. De plotse stijging van meisjes die een hoofddoek wilden dragen in het Antwerpse Atheneum werd veroorzaakt doordat andere scholen in de omgeving eerst een hoofddoekenverbod instelden. Meisjes die de hoofddoek minder belangrijk vinden bleven op die scholen, maar meisjes die een hoofddoek wel belangrijk vinden gaan op zoek naar een school waar je de hoofddoek wel nog mag dragen. En na verloop van tijd bleven nog maar een paar scholen over, zodat deze scholen een hogere concentratie krijgen van meisjes die per se de hoofddoek willen dragen en zo groepsdruk kunnen veroorzaken.

Dezelfde redenering als hierboven kan dan toegepast worden: om de negatieve externaliteiten op scholen te bestrijden kan een tussenkomst van hogerhand gerechtvaardigd zijn. Immers, als dat niet gebeurt dan dreigt er onvoldoende ruimte te zijn voor het dragen van een hoofddoek. De vrijheid van expressie is dan te zeer beperkt. De overheid moet dan beslissen dat geen enkele school nog zelf mag beslissen de hoofddoek te verbieden.

Dat lost echter niet het probleem op indien er in een bepaalde school toch een te hoge concentratie is van meisjes die per se de hoofddoek willen dragen en zo groepsdruk veroorzaken. Om hieraan tegemoet te komen zou, vanaf een bepaald voldoende hoog percentage meisjes die een hoofddoek willen dragen, een uitzondering mogelijk moeten zijn dat de schooldirectie toch een hoofddoekenverbod oplegt. De meisjes die een hoofddoek dan heel belangrijk vinden kunnen deze dan nog steeds dragen op scholen waar het percenage onder de voorafbepaalde drempel ligt.

Ik denk dat deze maatregel een intelligente manier is om een bepaalde vrijheid van expressie, namelijk het al dan niet dragen van een hoofddoek, zoveel mogelijk te beschermen. En het zou kunnen dat een ruime meerderheid van Belgen een hoofddoek dragen een slechte vorm van expressie vindt. Maar dat is in de discussie over de vrijheid van meningsuiting irrelevant: het gaat niet om de inhoud van de mening maar om het kunnen uiten van deze mening, op de manier dat je zelf kiest. En zolang je anderen daarmee geen schade berokkent, ben je vrij dat te doen en hoe je dat wil.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.