Toen in 2010 uit een rapport van IBM Global Business Services bleek dat Wallonië zijn achterstand op Vlaanderen qua buitenlandse investeringen aan het inhalen was, was één van de verklaringen dat het in Wallonië nog vrij eenvoudig is om bedrijventerreinen te vinden terwijl dit in Vlaanderen veel moeilijker is. Dat is niet verwonderlijk, want Vlaanderen is met een bevolkingsdichtheid van 456 inwoners per km² één van de dichtstbevolkte regio’s in Europa; Wallonië is met 205 inwoners per km² dan ook minder dan de helft zo dichtbevolkt. Nederland klokt af op bijna 400, België in zijn geheel op 340. Duitsland (231), Italië (193), Polen (123), Frankrijk (113) en zeker Spanje (92) zijn veel minder dichtbevolkt.

Bron: Wikipedia

Dit zijn relatieve cijfers. Maar hoe volgebouwd is Vlaanderen? Wel dat valt mee: uit de statistieken van de FOD Economie blijkt dat Vlaanderen momenteel voor 74% niet bebouwd is. De oppervlakte dat voor wonen bestemd is, bedraagt slechts 11.5% en het oppervlaktegebruik door vervoer, telecommunicatie, nijverheid en handel, zeg maar de ‘harde’ economie, bedraagt samen 11.4%.

De onderstaande figuur toont cijfers van de FOD Economie voor België. Hieruit blijkt dat de landbouwsector de grote slokop is: 51% van de Belgische oppervlakte is bestemd voor landbouw (lichtgroene oppervlakte), terwijl bossen 23% in beslag nemen (donkergroen). Het aandeel bos is overigens constant gebleven gedurende de laatste 30 jaar. Het aandeel landbouw is op 30 jaar tijd wel afgenomen, van 61% naar 51%. Het bebouwd aandeel inclusief wonen (paars+geel) is gestegen van 14% naar 20%. De natuurlijke open ruimtes zijn relatief fors gestegen van minder dan 1% naar 5%.

Bron: FOD Economie (xls)

Als we enkel kijken naar Vlaanderen, vind ik enkel gedetailleerde cijfers in verband met de “evolutie van de ruimteboekhouding van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen gebaseerd op volledig afgeronde planningsprocessen”. Deze cijfers geven het ruimtegebruik zoals dat op dit moment gepland is. De figuur hieronder geeft de evolutie van 1994 tot 2012.

Bron: Studiedienst van de Vlaamse Regering (xls)

Deze figuur toont een aantal verrassende zaken in verband met het geplande ruimtegebruik:

1. in Vlaanderen is de geplande landbouwoppervlakte (lichtgroen) hoger dan in België, namelijk 58% in Vlaanderen tegenover ongeveer 50% in België (te verklaren doordat Wallonië veel meer bos heeft).

2. de geplande landbouwoppervlakte in Vlaanderen is op 18 jaar tijd slechts met 1,4 procentpunt afgenomen, van 59,4% naar 58,0%. NatuurBosGroen (donkergroen) heeft het grootste deel ingenomen van de vrijgekomen landbouwgrond en stijgt van 13,9% naar 15,1%. Industrie (paars) kent een lichte stijging van 4,1%naar 4,5%. Woongebied (geel) is constant gebleven op 16,7%.

Op basis van deze cijfers is het voor mij zeer opmerkelijk dat de landbouwsector zo gemakkelijk buiten schot blijft bij discussies over ruimtegebruik in Vlaanderen, zeker omdat de kans groot is dat Vlaanderen nu al economische investeringen misloopt door een gebrek aan bedrijventerreinen.

Daarenboven neemt het aandeel in de toegevoegde waarde van landbouw in de Belgische economie af. De toegevoegde waarde van de landbouw was in 2010 0.65% van het totale bruto binnenlands product (BBP). In 1980 was dit nog 1,13% (zie pg 19 van deze studie).

Omdat de landbouwoppervlakte bijlange niet in dezelfde mate afnam, daalde de landbouwoutput per oppervlakte fors. In 1980 produceerde de landbouw in België 1,13% van het BBP op een een oppervlakte van 61% van het totaal: dat is omgerekend een productie van 0,018 %BBP per %oppervlakte. In 2010 is dat 0.65 % van het BBP op een oppervlakte van 51% van het totaal, of 0.013 %BBP per %oppervlakte. Ik denk dat er veel bedrijven een hoger rendement opleveren.

Bovendien blijkt België dan nog eens een netto exportland te zijn van landbouwproducten: de onderstaande figuur toont de invoer en uitvoer van een aantal EU-lidstaten in 2008. belgië exporteert meer landbouwproducten dan er ingevoerd worden en dat terwijl België één van de meest dichtbevolkte landen is. Enkel Nederland lijkt me hierin nog meer bizar te zijn.

Bron: Jaarverslag 2009 – beleidsdomein Landbouw en Visserij’,pg 107

Het is dus volgens mij volkomen irrationeel om in Vlaanderen in de toekomst nog zoveel oppervlakte te reserveren voor landbouw. Beter is om dat te verminderen en de vrijgekomen ruimte te gebruiken voor natuurontwikkeling, economie en wonen, waarbij een verdeelsleutel kan gebruikt worden die politiek ingevuld moet worden, bijvoorbeeld 75% van de vrijgekomen landbouwoppervlakte voor natuur, 15% voor en 10% voor wonen.

Een kleine oefening voor Vlaanderen moet het enorme potentieel van deze strategie aantonen. Stel dat de landbouwoppervlakte jaarlijks met 1 procentpunt daalt: op 20 jaar is dat van 58% naar 38%. Volgens de hierboven genoemde verdeelsleutel zou de de oppervlakte voor bos en natuur verdubbelen, van 15,1% naar 30,1%! De oppervlakte voor industrie zou stijgen van 4,5% naar 7,5% (stijging met 66%) en wonen van 16,7 naar 18,7% (stijging met 12%). Dat zijn enorme cijfers, zonder dat de landbouw gemarginaliseerd wordt, want nog steeds goed voor 38% van de oppervlakte.

Dit hoeft daarenboven geen sociaal bloedbad in de landbouwsector te betekenen. Het gaat hier om een evolutie over vele jaren. Bovendien is het aantal werknemers in de landbouwsector sowieso al jaren in een dalend trend en zal de grote winst in natuuroppervlakte ook moeten beheerd worden, eventueel door landbouwers die zich omscholen tot natuurbeheerders. Uiteraard kan gedifferentieerd worden naar gelang de situatie: het is duidelijk dat er bijvoorbeeld in West-Vlaanderen een ander beleid kan gevoerd worden dan in de Vlaamse Ruit, de regio tussen Antwerpen, Gent, Brussel en Leuven waar ongeveer 4 miljoen mensen wonen. En er moet ook een onderscheid gemaakt worden tussen types landbouw: een akker met maïs is minder waardevol voor natuur dan graslanden. Een akker dat natuurgebied wordt, is dus meer winst voor de natuur dan wanneer een grasland natuurgebied wordt.

Een gevolg van deze transitie is een grotere afhankelijkheid van voedselimport, maar dat is een goede economische afweging, omdat België -en vooral Vlaanderen- waarschijnlijk nu al investeringen misloopt door een gebrek aan ruimte. Daarenboven moet de transitie geleidelijk gebeuren en zal er nog steeds een belangrijk aandeel aan landbouwoppervlakte bestaan. Bovendien is die afhankelijkheid van voedselimport er nu ook al, omdat we momenteel niet alleen veel exporteren maar ook veel  importeren.

Een toegenomen import in een bepaalde sector is in de huidige globale economie doodnormaal: elk land specialiseert zich in de sectoren waar hij sterk staat. Voor Vlaanderen staan we per definitie niet sterk in sectoren die veel oppervlakte nodig hebben, zoals landbouw, gezien onze hoge bevolkingsdichtheid. Andere, minder dichtbevolkte landen zijn beter toebedeeld dan wij wat betreft oppervlakte. In plaats van netto landbouwproducten te exporteren, zoals we nu doen, moeten we netto importeren. Op die manier profiteren we van de lage bevolkingsdichtheid in anderen landen en kunnen wij nieuwe bedrijven aantrekken op onze nieuw ontwikkelde ruimte en onze troeven, zoals onze kennis en onze geografische ligging, beter uitspelen.