De liberale democratie en het recht van de sterkste

Posted on by

Over de superioriteit van de liberale democratie is de laatste drie weken al heel wat inkt gevloeid. Mijn positie in dit debat wordt mooi samengevat door het essay dat Joël De Ceulaer vorig weekend in de Morgen schreef (“Hoofddoek en minirok: kies zélf wat superieur is”).

De basis van de superioriteit ligt volgens mij in het feit dat een liberale democratie zo min mogelijk keuzes maakt voor anderen, omdat er in een liberale democratie erkend wordt dat niemand voor anderen kan beslissen wat het goede leven is. De superioriteit is dus geworteld in bescheidenheid. Dat probeerde ik uit te leggen in mijn column voor De Tijd.

Fernand Keuleneer, een kritisch analyst van aanvaarde ideeën, stelde op Twitter het volgende:

Uiteraard vindt een liberaal de liberale democratie superieur. En dan?

— Fernand Keuleneer (@FKeuleneer) May 6, 2017

 

Hij vervolgde met te stellen dat een liberaal geen beter systeem kent dan een liberale democratie. Maar een illiberaal wel. En “een franquist verkiest een franquistisch systeem. Een corporatist een salazariaans.”.

Dat zijn stellingen die moeilijk fout kunnen zijn. Ik heb daar twee bedenkingen bij die ik hierna tracht uiteen te zetten.

Ten eerste zou je op basis van de stellingen van Keuleneer kunnen denken dat enkel liberalen de liberale democratie superieur vinden en dat alle niet-liberalen de liberale democratie niet superieur vinden (voor de duidelijkheid: dat schrijft Keuleneer niet). Maar dat zou fout zijn: ook vele, zoniet alle, christendemocraten, socialisten, ecologisten en vlaamsnationalisten vinden de liberale democratie superieur aan / beter dan alle andere mogelijke samenlevingsvormen tot nu denkbaar. Dat was ook één van de punten die ik wou maken in mijn inleiding van de derde Popperlezing die Liberales organiseerde in 2009 en waar toenmalig Eerste Minister Herman Van Rompuy, als zelfverklaarde Popperiaan, gastspreker was: je hoeft geen liberaal in politieke zin te zijn om een liberaal in filosofische zin te zijn en de open, liberale democratie te steunen.

Het recht van de sterkste

Belangrijker is echter mijn tweede bedenking. De vraag is niet zozeer of er mensen bestaan die de liberale democratie niet superieur vinden. Uiteraard is dat zo. De vraag is of ze gelijk hebben.

Het antwoord ligt eigenlijk vervat in de tweets van Keuleneer zelf. Hij geeft in die tweets aan dat er veel opvattingen kunnen zijn over hoe een maatschappij er moet uitzien. En die opvattingen zullen, doordat ze zo verschillend kunnen zijn, onvermijdelijk met elkaar in conflict treden. Met andere woorden, als het samenlevingsmodel van de radicale christen opgelegd wordt, kan de radicale moslim of de atheïst zijn model niet meer volgen, of toch veel beperkter. Het zal betekenen dat bepaalde levensvormen sterk onderdrukt moeten worden. Diegene met de macht zal dan bepalen wat er gebeurt. Het recht van de sterkste wordt dan de maat der dingen.

Als het recht van de sterkste als bepalend principe niet aanvaard wordt, dan is het volgens mij onmogelijk dat alle verschillende levensopvattingen zoveel mogelijk kunnen beleefd worden, behalve in een liberale democratie (als er nog realistische modellen zijn waarin dat kan, dan hoor ik dat graag).

Ik gaf ook nog de volgende analogie mee om de onrechtvaardigheid en onwerkbaarheid aan te duiden als je de liberale democratie zou verwerpen: als burger kan je stellen dat iedereen die in dezelfde situatie zit als jij belastingen moet betalen, behalve jijzelf. Het is duidelijk dat als iedereen dit verdedigt, er geen belastingen zullen betaald worden en de overheid geen geld krijgt voor haar kerntaken. Het is bijgevolg een onhoudbare stelling. De enige die deze stelling wel consistent kan verdedigen, is de burger die pleit voor geen enkele vorm van overheid, zodat er ook geen belastingen nodig zijn. Zo is het ook als mensen ervoor pleiten dat niemand volgens zijn samenlevingsmodel mag leven, behalve jijzelf. Het is duidelijk dat als iedereen dit verdedigt dit tot grote conflicten leidt. De enige die dat kan verdedigen is zij die pleiten voor de liberale democratie, omdat net de liberale democratie geen bepaalde levensopvatting naar voren schuift, maar net zegt dat iedereen zoveel mogelijk mag kiezen.

Het liberalisme is in die zin geen inhoudelijke ideologie, maar, zoals Patrick Stouthuysen het beschrijft, een meta-ideologie; een set van afspraken die moeten toelaten dat alle mensen zoveel mogelijk kunnen leven volgens hun eigen levensopvatting en inzichten. Dat is wat fascistische (zoals het franquisme) en radicaal-religieuze ideologieën expliciet niet doen: het implementeren van die ideologieën in de samenleving sluit uit dat andere levensopvattingen kunnen beleefd worden. Dat is rationeel niet verdedigbaar, tenzij je het recht van de sterkste zou aanvaarden.

—————————–

Meer lezen: ik heb in het verleden nog geschreven over de liberale democratie. Hieronder een lijst (alle teksten zijn vrij toegankelijk op mijn blog).

Algemeen

In relatie met de hoofddoek:

In verband met de boerkini:

Twitt

De bescheidenheid van de liberale democratie maakt ze superieur

Posted on by

Bijna twee weken geleden opende Gwendolyn Rutten, voorzitster van Open VLD, een debat dat vandaag nog woedt. Ze stelde dat “onze manier van leven zonder enige twijfel superieur is aan alle andere in de wereld”. Voor sommigen was dat evident, zoals voor de filosoof Maarten Boudry, die onmiddellijk de link met de liberale democratie maakte. Anderen vonden de stelling stuitend arrogant of stoorden zich aan de term “superieur”.

Rutten heeft in essentie gelijk als ze met “onze manier van leven” de liberale democratie bedoelt, het samenlevingsmodel waarbij cruciale individuele vrijheden gegarandeerd worden. En dat samenlevingsmodel is net niet arrogant, omdat de liberale democratie gelijkstaat met het collectief erkennen dat iedereen voor zichzelf mag kiezen wat het goede leven inhoudt, zolang je anderen geen schade berokkent.

Bescheiden over wat het goede leven is

Als mensen van hetzelfde geslacht samen een leven willen opbouwen en trouwen, dan mag dat. Als mensen goed geïnformeerd een einde willen maken aan hun leven omdat ze ondraaglijk lijden, dan mag dat. Als mensen om religieuze redenen een hoofddoek willen dragen, dan mag dat. Die vrijheid is er omdat we collectief erkennen dat we niet weten hoe het goede leven er uitziet en dat elk individu dat bijgevolg voor zichzelf mag bepalen. De liberale democratie getuigt met andere woorden van een grote bescheidenheid.

In samenlevingen waar er wel een bepaalde vorm van leven wordt vooropgesteld (of andere vormen worden afgeremd) is die bescheidenheid er niet. Daar bepalen de machtshebbers wat je moet geloven en denken, met wie je wel en niet mag trouwen en hoe je je moet kleden. En het zijn net die samenlevingsmodellen die arrogant zijn, omdat ze impliciet of expliciet beweren te weten wat het goede leven inhoudt voor anderen.

De superioriteit van de liberale democratie is dus paradoxaal. Ze is zeer bescheiden over hoe het goede leven er moet uitzien, maar tegelijk onbescheiden omdat ze duidelijk stelt dat niemand voor anderen kan bepalen wat het goede leven is. Zelfs een overweldigende democratische meerderheid kan niet tornen aan de individuele vrijheden. Zelfs als morgen het Belgische parlement unaniem stemt dat een hoofddoek dragen op straat niet kan, zal die wet door een rechter vernietigd worden. Voor sommigen komt dit arrogant over, terwijl het gewoon het logisch doortrekken is van de bescheidenheid: ik kan niet zeggen hoe jij moet leven, maar iemand anders kan dat ook niet. En dus garanderen we ieders individuele vrijheid. Ziedaar het fundament van de liberale democratie.

Het is volgens mij dan ook duidelijk dat een liberale democratie superieur is, net omdat ze geworteld is in een grote bescheidenheid. Ik kan me geen beter model voorstellen en ik heb ook geen betere voorstellen gehoord in de vele discussies

Ideaal en praktijk

De vraag is evenwel in welke mate onze maatschappij het ideaal van de liberale democratie benadert. Ten eerste vermoed ik sterk dat een meerderheid “onze manier van leven” niet spontaan vereenzelvigt met de liberale democratie, maar wel afzet tegenover de islam, terwijl andere religies en geen religie perfect naast en met elkaar zouden moeten kunnen gedijen in een liberale democratie (zolang ze de individuele vrijheden respecteren).

Ten tweede is ons samenlevingsmodel met grote individuele vrijheden pas rechtvaardig en efficiënt als alle volwassenen goed geïnformeerd hun keuzes kunnen maken. Onderwijs en gelijke kansen zijn dus essentieel in een liberale democratie, omdat het bijzonder cynisch is om veel vrijheid te geven aan mensen met weinig kansen op goede informatie of opleiding. Het is dan alsof je ze midden in de woestijn zou droppen en zeggen dat ze vrij zijn om te doen wat ze willen. Aan een dergelijke valse vrijheid heb je niets.

Kinderen moeten dus de kans krijgen om zich tot goed geïnformeerde, ontvoogde volwassenen te ontwikkelen. Eén van de grootste drempels hiervoor is kinderarmoede, omdat een kind dat in (kans)armoede opgroeit doorgaans beperkt wordt in die ontwikkeling. En gezien kinderen geen verantwoordelijkheid kunnen dragen, heeft de overheid de plicht een kader te creëren opdat elk kind genoeg kansen krijgt. Als politici de superioriteit van de liberale democratie promoten moeten ze volgens mij dan ook de logica doortrekken en de strijd voor gelijk kansen, in al haar complexiteit, als één van de hoogste beleidsprioriteiten verdedigen. Daar is volgens mij nog veel werk aan.

Een licht bewerkte versie van deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

Dat overheid niet focust op kerntaken betalen we zeer duur

Posted on by

De overheid voert haar kerntaken niet naar behoren uit. Dat leidt tot veel leed en gemiste kansen.

Anderhalve week geleden werd in De Standaard geargumenteerd dat de ziekteverzekering een bepaalde screening van borstkanker terug zou moeten betalen. Professor Neven van UZ Leuven legde uit dat 2.000 vrouwen per jaar in aanmerking komen voor de test. Naar verwachting zou dat leiden tot 1.000 behandelingen met chemotherapie minder. Een test kost 3.000 euro, maar chemotherapie kost 30.000 euro per behandeling. Het uitvoeren van de tests zou dus 24 miljoen kunnen besparen. Toch wordt de test voorlopig niet terugbetaald.

Vorige week klaagde journaliste Sas Van Nieuwenhove op haar blog nogmaals aan dat ‘jongvolwassenen die een voorgeschiedenis kennen onder de jeugdrechter of onder Bijzondere Jeugdzorg een groot risico lopen om in ellendige armoede terecht te komen’. Ze heeft zelf een dergelijke voorgeschiedenis en ze getuigde hoe ze nauwelijks uit de armoede is kunnen ontsnappen. Je zou verwachten dat we die kwetsbare groep in de loop der jaren beter ondersteunen, maar niets is minder waar, schrijft ze.

Extra middelen

Het zijn maar twee van vele voorbeelden die illustreren dat de overheid haar kerntaken niet naar behoren uitvoert. En dat heeft gevolgen. Er zijn ongetwijfeld vrouwen die de extra borstkankerscreening zelf aanvragen en betalen, maar niet iedereen is voldoende geïnformeerd of kan dat betalen. En er zijn naast Van Nieuwenhove nog wel jongvolwassenen met hetzelfde gebrek aan kansen die het toch maken. Maar er vallen veel mensen uit de boot. Dat de overheid faalt in haar kerntaken komt dan ook met zeer grote kosten.

Extra middelen voor die kerntaken zijn echter niet vanzelfsprekend. Integendeel, de Belgische overheden reguleren of spenderen nu al meer dan 50 procent van het bruto binnenlands product, waarmee we aan de wereldtop staan. Zoals ik hier eerder al verdedigde, zijn er heel wat uitgaven ­ minstens 10 miljard euro ­ te vinden in domeinen waar de overheid nu een rol speelt waar dat niet of veel minder nodig is. Denk aan bedrijfssubsidies, openbaar vervoer, cultuur, recreatie, media en religie.

Telkens als je voorstelt om die overheidsuitgaven te verminderen krijg je enorme tegenkanting. Er wordt steevast gewezen op de negatieve effecten van de lagere overheidsuitgaven. Dat werd het voorbije weekend weer treffend geïllustreerd toen Gwendolyn Rutten, de voorzitster van Open VLD, ervoor pleitte dat de overheid zou stoppen met het financieren van religies. Haar voorstel werd meteen afgeschoten, met het argument dat de overheid daardoor de controle zou verliezen op radicale elementen.

Dat de overheidsuitgaven voor religie jaarlijks bijna 500 miljoen euro bedragen en dat dat dus een heel dure manier van controle is, kwam niet naar boven in de discussie. Bovendien wordt in dergelijke discussies zelden gesproken over die andere grote kosten: dat uitgaven die niet tot de kerntaak van de overheid behoren de uitga­ ven voor kerntaken verdringen. Inderdaad, juist doordat de overheid in België zoveel aan niet­-kerntaken uitgeeft, is het budgettaire keurslijf van de kerntaken veel strakker dan het zou moeten zijn.

Besparingslogica

Dat een professor oncologie zijn toevlucht moet nemen tot de media om te pleiten voor het terugbetalen van een screening die niet alleen heel wat leed zou besparen maar ook geld oplevert, illustreert hoe ver het gekomen is met de besparingslogica in dit land. De overheidsuitgaven zijn te hoog en dus moet élke meeruitgave blijkbaar bestreden worden, ook als het gaat om efficiënte en rechtvaardige investeringen die de vrije markt niet doet. Ik vraag me af hoeveel minder evidente, maar toch waardevolle uitgaven in de gezondheidszorg onder de radar blijven omdat er nu eenmaal bespaard moet worden, kerntaak of niet.

Dat gebrek aan focus op kerntaken leidt tot hoge kosten, die vaak onzichtbaar blijven, kijk maar naar de twee concrete voorbeelden die ik hiervoor heb gegeven.

Het is een ijzeren wet in de economie dat niet kiezen ook een keuze is, zij het dan impliciet. En impliciet kiezen we ervoor om bedrijven, religie en cultuur te subsidiëren, terwijl 1.000 vrouwen onnodig chemotherapie volgen en kwetsbare jongvolwassenen onvoldoende beschermd worden. Het is zonneklaar dat de impliciete keuze om onvoldoende het onderscheid te maken tussen wat wel en geen kerntaken zijn, leidt tot heel wat leed en gemiste kansen.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

Minister Tommelein moet erfbelasting verhogen en arbeidsbelasting verlagen

Posted on by

De Tijd berichtte op 23 maart dat de Vlaams Minister van Begroting Bart Tommelein de erfbelasting wil hervormen. Hij wil dat erfgenamen, zoals broers en zussen, minder erfbelasting betalen. Dat ligt in het verlengde van een eerdere hervorming in Vlaanderen waarbij schenkingen minder worden belast.

De Tijd verwees in het artikel naar het gevoel van onrechtvaardigheid dat veel mensen ervaren als het over belastingen op hun erfenis gaat. Vaak wordt het argument gebruikt dat erfbelastingen een dubbele belasting zijn, omdat op dit vermogen al belastingen betaald zijn. Dat is technisch niet correct, omdat het niet de eigenaar van het vermogen is die belast wordt (want die is dood), maar wel de ontvangers van de erfenis. Bovendien zijn vele, zoniet alle, belastingen op geldstromen dubbele of meervoudige belastingen. Zo kan je bijvoorbeeld ook de BTW bekijken als een dubbele belasting, omdat ook je beroepsinkomsten, waarmee je aankopen doet, reeds belast zijn. En wat te zeggen van de belasting op dividenden, nadat de vennootschap reeds vennootschapsbelasting betaald heeft? Het is voor mij dan ook moeilijk te begrijpen dat het argument van de dubbele belasting überhaupt nog gebruikt wordt ter verdediging van lage erfbelastingen.

Ook ethisch is het verhogen van de erfbelasting relatief gemakkelijk te verdedigen. De erfenis-ontvanger heeft immers heel waarschijnlijk niets moeten doen voor het ontvangen van de erfenis. Toch denk ik dat dit argument weinig indruk maakt. Het is immers een zeer individuele kijk op erfbelastingen en dat botst bij veel ouders die hun kinderen vaak voor een stuk als een verlengde van zichzelf zien, en veel, zoniet alles, over hebben om hun kinderen te helpen. Deze gevoelens zijn zeer sterk en heel goed begrijpen. Dat verklaart volgens mij de enorme tegenkanting tegen hogere erfbelastingen, ondanks de hierboven aangehaalde argumenten.

Toch denk ik dat de erfbelasting moet verhoogd worden. Een hogere erfbelasting is niet alleen rechtvaardig, maar is ook voordelig voor de overgrote meerderheid van de bevolking (en de samenleving in haar geheel), op voorwaarde dat de opbrengst gebruikt wordt om de personenbelasting te verminderen.

Die vermindering van de personenbelasting kan significant zijn. In 2016 inde de Vlaamse overheid 1,3 miljard euro aan erfbelasting op een totaal van 10,5 miljard erfenissen, of een gemiddelde belastingsvoet van 12,4%. In Vlaanderen inde de federale overheid op basis van het inkomstenjaar 2014 29 miljard euro via de personenbelasting op een totaal van 122 miljard totaal netto belastbaar inkomen. Dat is een gemiddelde aanslagvoet van bijna 24 procent.

Indien Vlaanderen de erfbelasting op hetzelfde niveau zou brengen als de personenbelasting, wat gegeven de bovenstaande argumentatie het minimum minumorum zou moeten zijn, dan levert dit ongeveer 1,3 miljard euro extra op en kan de personenbelasting met 4,5 procent dalen. Als de erfbelasting op gemiddeld 50% wordt gezet, levert dit bijna 4 miljard euro op en kan de personenbelasting dalen met 13,5 procent.

Dat betekent dat ook arbeidsbelastingen, die het grootste deel uitmaken van de personenbelasting, met minstens 4,5 of 13,5 procent kunnen dalen. Dat zou voor de samenleving als geheel wenselijk zijn, omdat arbeid nu te veel belast wordt en de economische groei fnuikt. Bovendien is het ook rechtvaardiger, omdat bij het arbeidsinkomen de factor toeval veel lager ligt dan bij een erfenis: hier is het heel waarschijnlijk dat de ontvanger voor het inkomen heeft moeten werken.

En, ten slotte, bij een dergelijke taxshift van arbeid naar erfenissen, zal de overgrote meerderheid hier bij winnen. De inkomensverdeling is immers gelijker verdeeld dan de vermogensverdeling van 65-plussers, zoals te zien is op bijgaande figuur. De hogere percentielen hebben wat betreft vermogen een hoger aandeel in vergelijking met het inkomen. Dat betekent dat het voor de meerderheid van erfgenamen voordelig wordt indien ze meer belasting moeten betalen op hun erfenissen, op voorwaarde dat hun arbeidsinkomen minder belast wordt. Heel wat ouders die dan pleiten tegen hogere erfbelastingen en lagere personenbelasting, ageren dan tegen het belang van hun kinderen.

vermogens en inkomensverdeling

 

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

Dalende gezondheidsuitgaven zijn wellicht ongewenst

Posted on by

Stagnerende en zeker dalende gezondheidsuitgaven verminderen waarschijnlijk het welzijn en de welvaart van de burgers en zijn dus uit den boze.

Afgelopen weekend meldde De Tijd dat de overheidsuitgaven voor sociale bescherming en gezondheidszorg goed zijn voor de helft van uw belastingen. Dinsdag betoogde de zorgsector echter voor nog méér middelen voor de gezondheidszorg.

De sector richtte zich daarvoor tot de politiek, want het is inderdaad de overheid, weliswaar na democratische besluitvorming, die grotendeels beslist hoeveel u en ik aan gezondheidszorg zullen uitgeven. Wij burgers hebben weinig te kiezen.

Vaak wordt impliciet verondersteld dat de overheid in de gezondheidszorg en ­ breder ­ de sociale zekerheid zo sterk aanwezig is en veel voor haar burgers beslist omdat dat essentiële domeinen zijn voor het goede leven. Maar dat is niet de reden daarvoor. Indien wel, zou de overheid bijvoorbeeld ook veel beslissen in de voedselvoorziening, maar dat doet ze niet. Daar mag de burger kiezen hoeveel en wat hij uitgeeft en zijn de prijzen niet (meer) gereguleerd.

De reden voor de gigantische tussenkomst van de overheid in de gezondheidszorg ligt in een marktfaling. Economische basistheorie zegt dat als je het vrije initiatief vrij spel geeft, de vrije markt heel wat mensen in de kou laat staan. De premies die de markt zou aanrekenen worden voor velen immers te duur, bijvoorbeeld omdat ze te weinig verdienen of omdat ze erfelijk belast zijn. Om dat op te lossen moet de overheid elk individu verplichten zich tegen ziekte te verzekeren en moet ze subsidies geven, zoals in België. Dat is ook wat Obamacare gedaan heeft en wat het succes verklaart. ‘Trumpcare’, de hervorming die de Republikeinen voorstellen, zal die maatregelen afschaffen of terugdraaien, en dat zal leiden tot 24 miljoen meer onverzekerden.

Wil men betaalbare gezondheidszorg voor iedereen, dan is het dus onvermijdelijk dat de overheid zo sterk aanwezig is in die sector en weinig overlaat voor individuele keuzes. En omdat gezondheidszorg essentieel is voor het goede leven, kan je redelijkerwijze aannemen dat mensen veel willen betalen voor goede gezondheidszorg.

Uitgaven voor gezondheidszorg moeten in de eerste plaats dan ook niet als kosten maar als baten bekeken worden. Het is zelfs logisch dat de overheid, die in de plaats van de burgers moet beslissen, meer besteedt aan gezondheidszorg, juist omdat het aannemelijk is dat de burgers dit willen. We worden immers rijker en de babyboomers vergrijzen, waardoor er meer vraag is naar gezondheidszorg. Tegelijk bewerkstelligt innovatie dat er meer kan, en dus stijgt het aanbod. Vergelijk het met de reissector: we zijn rijker en er is hier meer mogelijk dan vroeger. Uitgaven voor reizen zijn de afgelopen decennia dan ook sterk gestegen. Maar die stijgende reiskosten baren niemand zorgen. Integendeel, men zegt eerder dat de reissector floreert.

Het is dus normaal dat de gezondheidszorg in een rijkere, vergrijzende maatschappij met meer innovatieve zorgmogelijkheden een grotere hap neemt uit het overheidsbudget. Stagnerende en zeker dalende uitgaven zijn dan zelfs ongewenst (tenzij dat verklaard zou worden door efficiëntieverbeteringen). Nochtans is net dat de af­gelopen jaren gebeurd, zoals te zien in de grafiek: in termen van het bbp zijn de uitgaven in 2015 teruggevallen op het niveau van 2009. In termen van totale overheidsbestedingen zijn ze teruggevallen op het niveau van 2008.

gezondheidsuitgaven

Economische basisprincipes geven de overheid een essentiële rol in de gezondheidszorg. De politiek moet dan ook de noden van haar burgers trachten te volgen. Mijn stelling is dat stagnerende en zeker dalende gezondheidsuitgaven het welzijn en de welvaart van de burgers waarschijnlijk verminderen en dus ongewenst zijn.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

Allochtonen en vrouwen moeten beter hun best doen

Posted on by

Zowel voor allochtonen als voor vrouwen is er meer nodig dan harder je best doen. Ook de omgeving waarin ze moeten presteren is toe aan verandering.

De overheid gaat ervan uit dat vrouwen in de politiek en het bedrijfsleven minder kansen krijgen dan mannen. Daar zijn goede redenen voor. Vrouwen doen nog steeds meer zorgtaken in het gezin, waardoor er minder tijd is om een carrière uit te bouwen. Vrouwen blijven ook langer thuis als er een kind geboren wordt, wat best lastig kan zijn voor een bedrijf om die afwezigheid op te vangen. En de politiek was tot voor kort nog een vrij exclusief clubje van blanke mannen. Dergelijke clubjes kunnen de neiging hebben om enkel soortgenoten toe te laten.

Dat leidt tot minder kansen voor vrouwen. Sommige vrouwen getuigen dan ook dat ze harder hun best moeten doen dan hun mannelijke collega’s om even ver te geraken in hun carrière. En dat is dan ook het advies dat individuele vrouwen moeten krijgen: weet dat er in de wereld vrouwendiscriminatie is. Als individuele vrouw kan je daar weinig tegen beginnen. Dus is het niet onwaarschijnlijk dat je als vrouw harder moet werken dan een man om even ver te geraken.

Zo zit onze wereld nu eenmaal in elkaar. Maar het is ook onaanvaardbaar. Dus naast het advies voor individuele vrouwen dat ze wellicht harder zullen moeten werken dan mannen, is het ook de plicht van de overheid om maatregelen te nemen om de kansen gelijker te maken. En dat heeft de overheid ook gedaan.

Quota

En hoe! Ze is er niet voor teruggeschrokken om een paardenmiddel in te zetten tegen deze discriminatie, door quota in te stellen voor politieke kieslijsten en voor de raden van bestuur van bedrijven. Een ingrijpende maatregel, met misschien ook perverse neveneffecten. Toch vindt de overheid vrouwendiscriminatie blijkbaar dermate belangrijk dat ze potentiële, perverse neveneffecten er voor lief bijneemt.

Exact dezelfde redenering geldt voor allochtonen, die gemiddeld meer met armoede en discriminatie te kampen hebben. Ook hier moet het spijtige advies aan de individuele allochtoon luiden dat hij of zij wellicht harder zal moeten werken dan autochtonen om even ver te geraken. Armoede en racisme zorgen immers aantoonbaar voor minder kansen. Als individuele allochtoon kan je daar weinig aan veranderen. Het enige wat je als individu redelijkerwijze kan doen, is beter je best doen.

Onderwijsminister Hilde Crevits mag dus oproepen tot meer ouderbetrokkenheid bij allochtonen. En ook al zijn er cijfers die tonen dat die betrokkenheid even hoog is voor allochtonen als voor autochtonen, dan nog is het goed advies om méér ouderbetrokkenheid te vragen van allochtone ouders. Allochtone kinderen zullen het immers gemiddeld moeilijker hebben dan autochtone. Zo zit onze wereld nu eenmaal in elkaar.

Discriminatie

Maar ook hier is die realiteit onaanvaardbaar. Ook hier is het duidelijk dat het advies aan allochtonen om beter hun best te doen ingegeven is door het besef dat ze misschien gediscrimineerd zullen worden. En als de overheid een paardenmiddel nodig acht tegen vrouwendiscriminatie, waarom dan ook geen paardenmiddel tegen ongelijke kansen door armoede en racisme?

Zelf pleit ik niet voor quota, net omdat ik vrees voor de perverse neveneffecten. Het punt dat ik wil maken, is dat de overheid de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de politiek en in de bedrijfstop niet aan de individuele vrouwen toeschrijft. De overheid zegt niet: vrouwen moeten beter hun best doen en wat meer betrokken zijn bij het bedrijfsleven en de politiek, en dan komt het wel goed. Integendeel, ze legt de politiek en het bedrijfsleven verplichtingen op omdat ze aanneemt dat ­ minstens ­ een belangrijk deel van de verantwoordelijkheid van de lagere vrouwenvertegenwoordiging daar ligt.

Die redenering moet worden doorgetrokken naar mensen die in armoede leven of geconfronteerd kunnen worden met racisme. Meer nog, mij lijkt het waarschijnlijk dat ongelijke kansen door armoede en racisme belangrijker zijn dan vrouwendiscriminatie.

De titel van deze column is dan ook bedoeld als provocatie van de lezer. Dat is toch mijn hoop, omdat het zou aantonen dat ook u vindt dat er meer nodig is dan wat harder werken. Ook de omgeving moet veranderen.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

Een aangekondigde euro-exit is ondenkbaar

Posted on by

De brexit kan in principe ordentelijk afgehandeld worden. Niet zo voor een euro­exit, waar de rechts­populistische partijen openlijk willen op aansturen. Een exit uit de eurozone brengt hoe dan ook enorme transitiekosten met zich mee.

In 2017 worden belangrijke verkiezingen gehouden in Nederland, Frankrijk en Duitsland. In elk van die landen kunnen er rechts­populistische partijen, in navolging van Trump, voor een verrassing zorgen. Die kans lijkt relatief klein in Nederland en Duitsland, waar respectievelijk de partij van Geert Wilders en de AfD wellicht niet tot het bestuur zullen toetreden. In Frankrijk lijkt de kans echter groter dat Marine Le Pen president wordt.

De genoemde rechts­populistische partijen hebben nationalistische kenmerken. Het gaat ze onder meer om het terugwinnen van de nationale soevereiniteit, wat ook een belangrijk motivatie was voor de brexit. Op economisch vlak betekent dat onder meer een exit uit de eurozone en een terugkeer naar de nationale munt.

Waar de brexit in principe ordentelijk kan worden afgehandeld, geldt dat niet bij een euro­exit. Mocht Frankrijk aankondigen dat het binnen pakweg zes maanden uit de euro zou stappen, dan leidt dat tot enorme economische schade. Er zal immers een wisselkoers bepaald moeten worden waartegen de nieuwe Franse munt kan worden verhandeld. In eerste instantie kan men de ‘Franse’ euro gebruiken en die eenvoudig inruilen tegen de ‘Europese’ euro.

Maar de Franse euro zal, zeker op termijn, een andere waarde krijgen. Stel dat de markt verwacht dat die waarde lager zal liggen dan de Europese euro. Dan zal iedereen met euro’s in Frankrijk in de aanloop naar de euroexit die euro’s naar een niet­Franse bank willen transfereren om er Europese euro’s van te maken. Desnoods met valiezen vol cash de grens over. Het geld zal uit de Franse banken wegstromen, waardoor ze in een mum van een tijd dreigen om te vallen. En de Europese Centrale Bank zal niet geneigd zijn een land dat uit de euro wil stappen dan bij te springen. Een financiële en economische catastrofe is dan onvermijdelijk.

Een aangekondigde exit is dan ook vragen om problemen. Indien een land de euro wil verlaten, zal dat snel en onaangekondigd moeten gebeuren, met strikte kapitaalcontroles en een verbod op het afhalen van grote sommen cash. Ook dat scenario brengt grote kosten met zich mee, en de vraag is of het heimelijke karakter politiek wel mogelijk is, zeker voor de rechts­populistische partijen die openlijk een euro­exit willen. Een exit uit de eurozone heeft dus hoe dan ook enorme transitiekosten.

Nochtans hebben de criticasters van de eurozone geen ongelijk. Er zijn wel degelijk grote fundamentele gebreken die maar niet opgelost geraken. Voor de euro werd ingevoerd, konden landen de inflatie beheersen via hun centrale bank. Sinds 1999 kan dat niet meer.

Dat heeft belangrijke gevolgen voor de concurrentiekracht. Immers, als nominale loonkosten gedreven worden door inflatie maakt een structureel lagere inflatie een land binnen de eurozone concurrentiëler. Landen buiten de eurozone kunnen dat compenseren via de wisselkoers, maar binnen de eurozone is dat niet mogelijk. Zo heeft Duitsland door loonmatiging en lagere inflatie zijn concurrentiepositie in het verleden kunnen verbeteren ten koste van de andere eurolanden. Die landen, zeker in de periferie, hadden toen een veel hogere inflatie en groei van loonkosten (zie figuur).

euro-exit

De eurolanden moeten dus de inflatie en de nominale loonkosten op elkaar afstemmen. Laat een land te hoge inflatie toe dan dreigt het zichzelf op termijn uit de markt te prijzen door hogere nominale loonkosten. Het beheersen van de nationale inflatie en het afstemmen op elkaar is dus cruciaal. Maar in de eurozone is het nationale monetair beleid afgeschaft. Dat is dan ook een fundamenteel probleem: individuele eurolanden moeten de inflatie en nominale loonkosten op elkaar afstemmen ­ lees: Duitsland volgen ­ zonder dat er daarvoor monetaire instrumenten voorhanden zijn.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

De nieuwe Vreemdelingenwet en het recht op verblijf in België

Posted on by

Vandaag wordt normaal de nieuwe Vreemdelingenwet goedgekeurd in het parlement. Deze wet laat toe dat niet-Belgen die “een bedreiging zijn voor de openbare orde of nationale veiligheid” uitgezet kunnen worden, zelfs al zijn ze niet veroordeeld.

Op Twitter werd er door sommigen fors gereageerd. Zo twitterde Joël De Ceulaer, senior writer bij De Morgen, dat geen enkele liberaal of christendemocraat ooit nog het woord “rechtsstaat” mag gebruiken als Open VLD en CD&V het wetsontwerp goedkeuren. Tenzij in de uitdrukking: “we hebben de rechtsstaat ondermijnd.” Harde woorden, ook door andere twitteraars.

Mijn stelling is dat de verontwaardiging met betrekking tot de rechtsstaat niet correct is, of toch op zijn minst te laat. Bovendien is de grote verandering bij deze wetswijziging niet het zogenaamd ondermijnen van de rechtsstaat, maar eerder het terug scherper stellen van de rechten die je als Belg hebt tegenover die van een niet-Belg.

Te laat

De verontwaardiging is te laat, omdat het voor de wetswijziging ook al mogelijk was om vreemdelingen het land uit te zetten zonder vorm van proces, zo schreef ook De Morgen. De krant geeft het voorbeeld van de radicale imam El Alami Amaouch die in oktober vorig jaar werd uitgezet, ook al is hij nooit veroordeeld geweest. “De Dienst Vreemdelingenzaken ging voort op verslagen van de staatsveiligheid en de politie.”

Ik heb even “Amaouch” en “De Ceulaer” gegoogled en ook opgezocht op de website van De Morgen, maar heb niets teruggevonden. Tenzij ik iets mis, was de rechtsstaat dus niet in gevaar toen de radicale imam uitgewezen werd.

Recht van bloed vs recht van bodem

Verontwaardiging die te laat is, is niet noodzakelijk onterechte verontwaardiging. Maar het zou ook kunnen dat de verontwaardiging over iets anders gaat. In het wetsontwerp worden de criteria voor uitzetting van vreemdelingen sterk versoepeld. Waar het vroeger niet mogelijk was om mensen die hier geboren waren of voor hun 12 jaar naar België waren gekomen uit te wijzen, wordt dat met de nieuwe wet wel mogelijk.

Dat is moeilijk te aanvaarden. Het betekent immers dat mensen die hier geboren en getogen zijn dan teruggestuurd kunnen worden naar een land waar ze mogelijk nog nooit geweest zijn en geen enkele band mee hebben. Maar dat is moeilijk te aanvaarden, ongeacht of de vreemdeling nu wel of niet veroordeeld is.

Het is een discussie die vorig jaar ook even oplaaide in een andere context. Eind augustus werd bekend dat de zestienjarige Djellza uitgewezen werd. Het meisje was als baby naar België gekomen, maar de ouders hadden nooit geldige verblijfspapieren gekregen. Djellza had de nationaliteit van haar ouders en werd, als minderjarige, samen met haar ouders uitgewezen.

Ik vroeg met toen af waarom iemand die hier als baby aankomt en hier haar hele leven woont niet op eenvoudige wijze Belg kan worden, ook als minderjarige. Dat dit niet mogelijk is, is te verklaren omdat België, net als de meeste Europese landen, het recht van bloed hanteert voor de nationaliteitsverwerving: je krijgt de nationaliteit van je ouders. In Amerikaanse landen is het eerder het recht van bodem: waar je geboren bent bepaalt je nationaliteit.

Ik zou dan ook graag de argumenten kennen waarom het recht van bloed (jus sanguinis) beter zou zijn dan het recht van bodem (jus soli), en of de twee zaken niet gecombineerd kunnen worden. Nu ben ik geneigd om mensen die hier geboren of als jong kind naar hier gekomen zijn en opgegroeid zijn, de Belgische nationaliteit aan te bieden of toch zoveel mogelijk dezelfde rechten als Belgen. Door de criteria sterk te versoepelen in de nieuwe Vreemdelingenwet, gaat men de andere richting uit.

Ik ben er anderzijds nog niet uit of het inderdaad de rechtsstaat ondermijnt als je niet-Belgen uit België verwijdert, ook al is er enkel een sterk vermoeden van terrorisme of zware criminaliteit en heeft een rechter zich daar niet over uitgesproken. (Het is zonneklaar dat dit helemaal niet zou kunnen bij Belgen, maar je kan wel een onderscheid maken tussen Belgen en niet-Belgen.)

De vraag is wellicht vooral of niet-Belgen een recht op verblijf in België kunnen hebben. Dit recht ontzeggen wordt moeilijker naarmate je een groter deel van je leven in België verblijft. Maar dat kan dan opgelost worden door een lang verblijf te koppelen aan het aanbod op nationaliteitsverwerving. Op die manier kan je het recht op verblijf ontzeggen aan niet-Belgen, zonder dat je het ontzegt aan zij die hier al een groot deel van hun leven zijn en graag willen blijven. Je moet dan wel Belg willen worden. Maar is dat dan een onterechte vraag als je graag in België wil blijven wonen?

Twitt

De individuele verantwoordelijkheid van een arm kind is nul

Posted on by

Afgelopen zondag was er een relletje over de uitspraken van Vlaams minister van armoedebestrijding Liesbeth Homans. Homans (N-VA) beweerde dat er een trendbreuk was in de Vlaamse armoedecijfers. Het algemene armoederisico is gedaald van 11,1 procent naar 10,3 procent en dat is volgens de minister een trendbreuk.

Er kwam onmiddellijk kritiek van de oppositie, maar ook van armoedeverenigingen en onderzoekers. Een daling met 0,8 procentpunt kan niet bekeken worden als een statistisch significante daling, omdat het binnen de foutenmarge zit, zoals Toon Vanheukelom, onderzoeker van de KU Leuven, berekende. Armoedecijfers schommelen altijd wat, want ze zijn gebaseerd op enquêtes en dus zijn er ook steekproeffouten (zie figuur). Bovendien, en dat is nog het meest opmerkelijk, zijn de door Homans geciteerde cijfers minstens deels gebaseerd op 2014, terwijl de huidige Vlaamse regering pas echt startte na de zomer van 2014. En dan nog kan men zich de vraag stellen of het Vlaamse beleid een echte kentering kan inzetten, zelfs op een paar jaar tijd, omdat onder meer demografie en het federale beleid een grote impact kunnen hebben.

tijdarmoederisicoToon

Over het te voeren armoedebeleid van deze Vlaamse regering was ik in deze krant in 2014 al kritisch, omdat het volgens mij stiefmoederlijk behandeld werd in het regeerakkoord. In de gehele tekst was armoedebeleid goed voor minder dan 400 woorden. Op een totaal van 24 beleidsdomeinen kreeg enkel dierenbescherming minder aandacht. Terwijl ik toen nog het voordeel van de twijfel wou geven, aangezien je nooit weet of de daden de woorden zullen overtreffen, is dat nu niet meer het geval. Deze minister en, bij uitbreiding, deze Vlaamse regering lijkt armoedebestrijding niet als prioriteit te zien.

Die lage prioriteit kan ideologisch te verklaren zijn. Het is immers mogelijk dat een te genereus armoedebeleid leidt tot moral hazard, waarbij het genereuze beleid -bewust of onbewust- wordt meegerekend in de hoofden van individuen en leidt tot minder inspanningen om zelf armoede te vermijden. Deze ideologische kijk gaat uit van een grote individuele verantwoordelijkheid voor de eigen positie en wordt vaak aan rechtse ideologieën toegewezen. Links zal dit afstrijden en stellen dat veel armen zeer vaak tegen hun zin en ondanks zichzelf arm zijn. Beide posities hebben een deel van de waarheid. De vraag is dan hoeveel, waarbij rechts dus meer belang hecht aan het gevaar van moral hazard waardoor armoedebestrijding minder belangrijk kan worden.

Het gevaar van moral hazard is een belangrijk argument als het volwassenen betreft. Het is echter absoluut niet te verdedigen als het over kinderen gaat. De individuele verantwoordelijkheid van een arm kind is nul. Een vijfjarige heeft er absoluut geen enkele fout aan als beide ouders werkloos zijn, als de woning vochtig en schimmelig is of als er geen geld meer over is op het einde van de maand zodat ze letterlijk met een lege brooddoos naar school moeten.

Ik besef dat kinderarmoede bestrijden in de praktijk vaak neerkomt op het bestrijden van gezinsarmoede, en dus ook armoede bij de ouders. Het probleem van moral hazard bij volwassen komt dan weer om de hoek kijken. Maar zelfs als je dat probleem groot inschat, dan nog moet je het belang ervan minimaliseren, omdat het probleem van kinderarmoede onaanvaardbaar is. Bovendien zijn er maatregelen denkbaar die zich vooral richten op de (kans)armoede van kinderen.

Er is dus voor links en rechts geen enkele ideologische reden om kinderarmoede niet hoog op de agenda te zetten, integendeel. Bovendien blijkt uit internationaal onderzoek dat het investeren in kansarme kinderen ook economisch efficiënt is: op lange termijn wordt de investering dubbel en dik terugverdiend, zeker in tijden van lage rentes.

Het bovenstaande betekent niet dat eenvoudige en budgettair makkelijk haalbare oplossingen voor het grijpen liggen. Kinderarmoede is een complex probleem, dat overigens niet enkel over het financiële gaat. Maar dat impliceert net dat armoedebestrijding veel aandacht moet krijgen, en zeker veel meer dan nu.

Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.

Twitt

Belgë zal zijn defensie-uitgaven fors moeten verhogen

Posted on by

Vorige week werd Trump ingezworen als 45ste president van de Verenigde Staten. De dag erna werd al meteen duidelijk dat Trump ook als president geheel zichzelf blijft. De komende vier jaar zal het een trumpiaans presidentschap worden en dus niet zozeer een presidentiële Trump. Zo gaf Sean Spicer, de woordvoerder van het Witte Huis, in zijn eerste persconferentie van een vijftal minuten de pers een uitbrander omdat ze de mensenmassa bij de inauguratie van Trump veel lager inschatte dan ten tijde van Obama. Dat werd nochtans door fotomateriaal duidelijk aangetoond door meerdere media. Ook de rest van de persconferentie was ongezien, met een verheerlijking van Trump en het geven van valse informatie.

Men kan deze zaken wegzetten als akkefietjes en “cheap talk”, uitspraken die de werkelijkheid niet beïnvloeden. En het is inderdaad nog steeds mogelijk dat het presidentschap van Trump uiteindelijk wel meevalt, ook al lijkt dit steeds onwaarschijnlijker. Er zijn echter nu reeds een aantal zaken die vrijwel zeker een impact zullen hebben op Europa en België. Eén van die zaken is volgens mij het lot van de Navo.

Trump heeft al meermaals aangeklaagd dat de meeste leden van de Navo onvoldoende militaire uitgaven doen. De uitgaverichtlijn van 2 procent van het BBP wordt slechts door 5 van de 27 leden gehaald, waaronder de VS, met 3,6% van het BBP aan defensie-uitgaven in 2016, en het Verenigd Koninkrijk (zie figuur). De 22 andere landen zitten eronder, met vijf landen zelfs onder 1 procent, waaronder België. Wij bengelen met 0,85% bijna helemaal achteraan; enkel Luxemburg doet het slechter. De VS spendeerden 664 miljard dollar aan defensie, bijna driekwart van de totale militaire uitgaven binnen de Navo.

tijddefensieuitgaven

Trump staat in de VS met zijn kritiek op zij die te weinig bijdragen niet alleen. Ook Hillary Clinton en Bernie Sanders klaagden dit aan tijdens de Amerikaanse voorverkiezingen. En ook Paul De Grauwe zei recent dat de lage uitgaven van de meerderheid van Navo-landen niet duurzaam zijn. Het is dan ook een terechte aanklacht: landen zoals België hangen voor hun veiligheid bijna volledig af van anderen. We nemen een free ride op de inspanningen van landen als de VS en het VK.

Het is goed mogelijk dat Trump de zwakke financiering van de meeste Navo-landen aangrijpt om het trans-atlantische verdrag op te blazen. Dan zit Europa, met nauwelijks een kwart van de Navo-slagkracht, plots zonder de VS als grote beschermheer. Een minder slecht scenario is dat Trump enkel dreigt om het verdrag op te zeggen om zo de free riders, zoals België, aan te zetten een grotere financiële inspanning te doen.

In beide gevallen zit België met een probleem. Met 0,85% zit België nog niet aan de helft van haar inspanning. Om tot 2 procent te komen zou de Belgische regering 1,15 procent of bijna 5 miljard extra militaire uitgaven moeten doen. Het Belgisch begrotingstekort zit echter al dicht tegen de 3 procent aan, wat betekent dat die 5 miljard bijkomend bespaard moet worden. En dat zal waarschijnlijk nog (deels) in deze legislatuur moeten gevonden worden.

Dat wordt geen wandeling in het park. Maar het alternatief is het risico dat Trump de Navo opblaast, waarna de Europese landen zelf moeten instaan voor hun veiligheid. Zal Europa dan het risico willen lopen om niet te investeren in militaire slagkracht, met een “strijdvaardig” Rusland als buur?

Het zilveren randje aan dit verhaal is dat extra militaire uitgaven de economie een duw kunnen geven waardoor de groei verhoogt en de begroting er iets beter voorstaat. Zo is de recessie van de jaren dertig van de vorige eeuw ook beteugeld. Maar het is geen geruststellende gedachte als we die geschiedenis min of meer aan het herbeleven zouden zijn.

Deze tekst verscheen eerst als column voor De Tijd. 

Twitt