Het is en blijft bon ton in België om ons land weg te zetten als onwerkbaar, met een torenhoge overheidsschuld en een onhoudbare stijging van de overheidsuitgaven. Met vaak een ondertoon dat België het slechter doet dan gelijk welk land, vooral op budgettair vlak.

Geert Noels en Ivan Van de Cloot deden het voorbije woensdag opnieuw, met een tweet waarbij ze beiden dezelfde figuur toonden om hun punt te maken.

Uit deze figuur blijkt duidelijk dat de overheidsuitgaven bijna overal stegen sinds 2007, maar in België toch het meest. De data komen van Ameco, de databank van de Europese Commissie, en zijn dus betrouwbaar.

Er zijn echter wel wat problemen met deze figuur en met de negatieve beoordeling ervan. Ik bespreek er drie.

1. Nominale cijfers = misleiding

Het eerste probleem vind ik het grootste. De getoonde cijfers zijn immers nominale cijfers. Als je nominale cijfers gebruikt om de stijging van overheidsuitgaven te vergelijken tussen landen, dan doe je aan misleiding.

De reden is eenvoudig: nominale cijfers zijn per definitie niet gecorrigeerd voor inflatie, noch voor de economische groei. Die correctie is echter belangrijk. Als dezelfde diensten  en goederen duurder worden (inflatie), dan worden die ook duurder voor de overheid. Als er dus inflatie is, dan zal de overheid bij ongewijzigd beleid meer uitgeven. En die inflatie verschilt van land per land. En België kende in die periode gemiddeld een hogere inflatie (zie tabel van deze blog voor inflatiecijfers van een paar landen).

Dat geldt ook, maar niet noodzakelijk 1-op-1, voor de economische groei. Als de economie groeit, dan kan het dat de overheid meer uitgeeft, bijvoorbeeld omdat de lonen voor haar ambtenaren mee stijgen met de economische groei.

Om die redenen is het gebruikelijk om de uitgaven van een overheid te delen door de totale economie: ze worden dan gemeten in procent van het BBP. Dat is een veel correctere manier in dit geval. Deze gegevens zijn overigens even toegankelijk via Ameco als de nominale cijfers.

Indien de stijging van de overheidsuitgaven op die manier berekend worden, dan  geeft dit de onderstaande figuur.

Er is nog steeds een toename in België, maar er zijn landen waar die toename sterker is, zoals Spanje en Ierland, maar ook Nederland. Duitsland en Portugal stijgen het minst, maar stijgen ook. In ieder geval is deze figuur heel wat minder spectaculair dan de eerste figuur.

2. Vergelijk met buur- en/of toplanden

Een tweede opmerking is de selectie van landen. Het valt op dat de Scandinavische landen niet in het rijtje voorkomen. Nochtans zijn het deze landen die beschouwd worden als toplanden om in te wonen. Als België vergeleken moet worden, dan opteer ik om België te vergelijken met haar buurlanden en met Denemarken, Zweden en Finland (ik laat Noorwegen eruit, omdat dit land heel veel gas en olie heeft). Toegegeven, ook dit lijstje is voor discussie vatbaar, maar lijkt me toch al relevanter dan België te vergelijken met Griekenland, Spanje of Portugal, omdat het landen zijn wiens sociaal-economische situatie we niet nastreven.

Als België vergeleken wordt met deze 7 buur- en/of toplanden en gecorrigeerd voor inflatie en economische groei, dan geeft dit de onderstaande figuur. Nu staat België op plaats 4 van 8 wat betreft de stijging van overheidsuitgaven. Dat is al helemaal niet spectaculair…

3. Overheid = verzekeringsbedrijf

Een derde punt van kritiek is de vraag of stijgende overheidsuitgaven niet normaal zijn (of zouden moeten zijn) in een economische recessie. In Europa, maar ook in de VS, speelt de overheid in belangrijke mate de rol van een verzekeringsmaatschappij. Werknemers betalen sociale bijdragen die grotendeels beschouwd moeten worden als een verzekeringspremie. Indien de werknemer werkloos of ziek wordt, of op pensioen gaat, geeft de overheid ons geld onder de vorm van een werkloosheidsuitkering, terugbetaling ziektekosten of pensioen.

Dat werkt net zoals een brandverzekering: je betaalt jaarlijkse een premie voor je brandverzekering. Als je huis afbrandt, krijg je een grote som, ongeacht het feit of er een ramp gebeurd is (zodat er veel huizen vernield zijn) of niet.

Nu, een economische recessie zoals we die nu kennen, is net het soort ramp waarvoor we bij de overheid verzekerd zijn: meer mensen worden werkloos en de verzekeringsmaatschappij moet bijgevolg meer uitbetalen. Dat gebeurt automatisch, zonder dat hiervoor ander beleid gevoerd wordt. Economen spreken van automatische stabilisatoren (bij dit concept worden ook de inkomsten beschouwd).

Het zou dus net moeten verbazen indien de overheidsuitgaven niet stijgen bij een recessie.

Alles koek en ei?

Met deze kritiek op het gebruik van nominale cijfers of op de stijging van de overheidsuitgaven wil ik niet zeggen dat er geen probleem is met overheidsuitgaven in België. Dat kan zeker het geval zijn, maar daar kan je op basis van deze cijfers onvoldoende goed over oordelen, ook niet als ze gecorrigeerd zijn voor inflatie en economische groei: overheidsuitgaven op zich zeggen immers niets.