De onverwachte overwinning van Donald Trump lijkt ons in een totaal andere wereld gebracht te hebben. Dat is waarschijnlijk correct als het over Trump als president gaat, maar is niet het geval wat zijn kiezers betreft.
Voor sommige waarnemers lijkt het alsof de Verenigde Staten na 8 november een totaal ander land geworden zijn. Plots is het onontbeerlijk dat er naar de stem van de laaggeschoolde blanke man geluisterd wordt. We zouden deze verliezers van de globalisering te lang genegeerd hebben waardoor het onvermijdelijk is dat populisten verkozen worden. Het zou ook een waarschuwing zijn voor Europa, waar Le Pen in Frankrijk, Wilders in Nederland met Wilders en AfD in Duitlsand dezelfde stunt willen uithalen.
Het is een te verdedigen stelling dat er meer aandacht moet zijn voor de verliezers van de globalisering, die, zeker in landen als de VS, te weinig gecompenseerd worden door de winnaars van de globalisering. Maar een overwinning van Trump voegt daar weinig aan toe: er werd soweiso voorspeld dat hij in de buurt van de meerderheid van de stemmen zou landen. Nu waren het een paar procentpunten meer of, misschien correcter, net in de juiste staten wat meer dan verwacht, zodat hij een meerderheid van kiesmannen achter zich kreeg. Die relatief nipte overwinning is niet relevant voor het belang van het maatschappelijk fenomeen. Zijn overwinning kan enkel gezien worden als een bijkomend ondersteuning voor de stelling dat deze groep wat uit het ook verloren is.
Bovendien stemmen mensen om heel gevarieerde redenen voor een politicus. Economische stagnatie van een bepaalde groep door globalisering kan maar één element zijn, gezien Trump ook heel wat stemmen haalde bij de hogere inkomens, doorgaans de winnaars van de globalisering. Bovendien zijn niet alle redenen het waard om het beleid op af te stemmen. Trump heeft met zijn stigmatiserende uitspraken over Mexicanen en moslims zonder twijfel ook heel wat racisten aangetrokken.
Meer nog, Clinton won de popular vote; er zijn dus meer kiezers die op haar gestemd hebben dan op de winnaar. Dat betekent niet dat Trump zijn verkiezing gestolen heeft: de regels zijn de regels en zijn op voorhand gekend. Maar het betekent wel dat ook de kiezers van Clinton gehoord moeten worden, zoniet nog meer dan die van Trump. Het is dus verkeerd om de overwinning van Trump aan te grijpen om vooral de problemen van de blanke, laaggeschoolde man aan te pakken. Er zijn ook de minderheden en vrouwen die aandacht verdienen. Die maatschappelijke realiteit is niet van 7 op 8 november veranderd omdat Trump onverwacht een paar procentpunten meer gehaald heeft dan voorspeld.
Als het op de president aankomt, kan er wel gesproken worden van een breuk met het verleden. Het is uitzonderlijk dat een totale outsider de Amerikaanse presidentsverkiezingen wint. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn. De voorstanders van Trump vergelijken dan ook graag met Ronald Reagan die toen hij president werd ook als een outsider beschouwd werd. Reagan had als gouverneur van California wel al acht jaar bestuurservaring opgedaan; Trump nog helemaal niets.
Een aantal beleidsintenties van de toekomstige president worden positief onthaald, zoals zijn pleidooi voor meer investeringen in infrastructuur. Ook heeft hij zijn standpunt al bijgeschaafd wat betreft Obamacare, de Amerikaanse verplichte ziekteverzekering, waarvan hij een aantal belangrijke elementen zou willen behouden. En ook zijn kritiek op de globalisering en vrijhandel is een te verdedigen standpunt. Maar Trump houdt er ook standpunten op na die ver van het centrum staan en niet te verdedigen zijn. Zijn virulente kritiek op en stigmatisering van zowel Mexicaanse immigranten als moslims is ongezien voor een westerse machthebber en kan een cesuur worden voor de VS.
De vraag is dan of Trump deze zienswijze zal omzetten in beleid en in welke mate dit zal gebeuren. Het volgens mij in ieder geval een misvatting om er voetstoots vanuit te gaan dat de toon als president gematigd zal worden. Het is wat men dacht nadat hij de voorverkiezingen gewonnen had, maar wat niet gebeurde. Alvast de recente aanduiding van Steve Bannon, de voormalige baas van een extreemrechts online nieuwsmagazine, als chef strategie in het Witte Huis wijst in de richting dat zijn toon noch zijn beleid zal gewijzigd worden. Het wordt dus afwachten en met Trump lijkt het alle kanten te kunnen opgaan. En dus even goed de verkeerde kant.
Deze tekst verscheen eerst als column in De Tijd.
