Het is ondertussen genoegzaam bekend: de komende federale regering zal ongeveer 17 miljard moeten besparen. Dat betekent onvermijdelijk dat de overheid minder diensten zal aanbieden of dat voor deze diensten meer betaald moet worden.
Met het Vlaamse regeerakkoord kregen we al een voorproefje. Terwijl de regeringspartijen spreken van besparingen, wijst de oppositie er terecht op dat die besparingen de kosten voor de gezinnen en bedrijven kan verhogen. Een goed voorbeeld is het openbaar vervoer. De gratis-politiek wordt teruggeschroefd en 65-plussers zullen opnieuw moeten betalen voor de bus of de tram. Dat verhoogt de kost voor deze mensen.
Openbaar vervoer
Maar als dat het enige effect is, dan is dit volgens mij goed beleid. Op die manier wordt er immers een efficiëntere afweging gemaakt door de 65-plusser. Immers, als het gratis is, dan houdt hij of zij immers geen rekening met de kost van het vervoer; een kost die anderen moeten betalen. Dat leidt tot overconsumptie en is dus niet efficiënt.
Er is dus een dubbel positief effect voor de belastingbetaler door deze besparing: de gebruiker betaalt zelf meer en de overconsumptie vermindert. Dat is geld dat terugvloeit naar de burgers die op hun beurt dan kunnen kiezen wat ze met die geld doen. De subsidie voor openbaar vervoer terugschroeven verhoogt zo de efficiëntie van het busvervoer en de keuzevrijheid van de burgers.
Verplichting ziekteverzekering
Maar er zijn ook besparingen die kunnen leiden tot efficiëntieverlies en minder keuzevrijheid. Een goed voorbeeld in deze context is de ziekteverzekering. Je zou dezelfde redenering kunnen volgen als bij het busvervoer: we schaffen de verplichte ziekteverzekering af. Daardoor zullen mensen zelf hun ziekteverzekering financieren: de factuur gaat naar omhoog voor de gezinnen. Anderzijds zullen ook de inkomens van mensen verhogen omdat ze geen verplichte RSZ-bijdragen meer moeten betalen. Mensen zullen dan zelf kunnen beslissen of en welke soort ziekteverzekering ze wensen. De keuzevrijheid neemt op het eerste gezicht toe.
Toch zou het afschaffen van de verplichte ziekteverzekering een slecht idee zijn, omdat de markt van de ziekteverzekering een grote marktfaling kent: als die markt niet collectief verplicht wordt, dan zal er geen betaalbaar product aangeboden worden aan de mensen die dit het meest nodig hebben.
Dat was ook exact wat in de VS gaande was vóór Obamacare. Toen was er geen verplichting en waren ongeveer 60 miljoen Amerikanen niet verzekerd. Voor sommigen is dit effectief een keuze, maar voor velen niet: ze kunnen de gevraagde premies simpelweg niet betalen. Bovendien was het systeem van de Amerikanen allerminst efficiënt: de bijgaande figuur toont dat geen enkel ontwikkeld land zoveel uitgeeft aan ziekenzorg, terwijl bijvoorbeeld de levensverwachting er lager ligt dan in de ontwikkelde landen.
(zwart: België, rood: VS)
Het mechanisme dat daartoe leidt is het volgende: als ik in een competitieve omgeving een ziekteverzekering aanbiedt, dan zal ik dat tegen de gemiddelde verwachte gezondheidskost doen. Mensen die weten dat ze minder dan gemiddeld kans hebben om ziek te worden, zullen deze aangeboden gemiddelde prijs te hoog vinden. Gezien er geen verplichting is, zullen zij geen ziekteverzekering kopen.
Dat betekent dat ik mijn ziekteverzekering enkel kan slijten aan mensen waarvan de kans groter is dan gemiddeld dat ze ziek zullen worden. De verwachte ziektekost van deze groep mensen zal dus hoger zijn dan gemiddeld en ik zal dus mijn prijs moeten verhogen. Dat zal op zijn beurt nog meer redelijk gezonde mensen wegjagen, waardoor ik mijn prijs nog moet verhogen. Uiteindelijk zal er geen verzekeringsmarkt zijn.
Men krijgt dus een averechtse selectie: als de verplichte ziekteverzekering afgeschaft wordt en deze kost op de gezinnen wordt afgewenteld, dan zullen zij die de ziekteverzekering het meest nodig hebben geen ziekteverzekering meer kunnen betalen. Dat kan bezwaarlijk een grotere keuzevrijheid genoemd worden en zou een besparingsmaatregel zijn die te vermijden is.
Dit is een uitgebreidere versie van de column die in De Tijd verscheen.
paul
August 24, 2014 at 12:59pmSlim besparen
Je kan zo elke overheidsdienst een minimumkostprijs tarifieren. Ik kan mij inbeelden dat het doodnormaal is dat elke overheidsdienst minimaal 40% van zijn brutokostprijs aangerekend wordt aan de burger.
Wat betekent dit concreet: dat elke overheidsdienst uiteindelijk geneutraliseerd wordt voor de lasten op arbeid, en dat de keuze om die dienst te gebruiken ontdaan wordt van de overheidslasten.
Dus stel dat een gemeente paspoort afleveren gemiddeld 10 euro kost per uitgereikt paspoort, dan rekent die gemeente daarvoor 4 euro aan, en is de subsidie die de overheid verstrekt 6 euro. De waarde van het overheidspaspoort uit te reiken, is dus concreet 1/4 uur arbeid, en wordt als dusdanig aangerekend aan de burger. De burger moet niet langer werken om het paspoort te bekomen in netto loon uitgerekend, dan de overheid lasten op zijn arbeid int. Deze dienstverlening komt voor de burger belastingsneutraal.
Het voordeel van de kostprijsstructuur zo zichtbaar te maken voor de burger, is in elk geval dat elke tarificatie, leidt tot een ‘zichtbare’ kostprijs voor de burger die werkt als een remgeld. Een rem, is niet groter dan de waarde van die dienstverlening in netto uurloon, maar is groter dan 0 euro. Niemand gaat diensten consumeren omdat ze gratis zijn, maar iedereen gaat die diensten gebruiken omdat ze hun waarde hebben.
Een van enorm grote voordelen daarvan is dat de problemen van inefficientie op die zichtbaar gaan worden. Gemeenten met een schaalnadeel gaan duurder paspoorten gaan afleveren dan grotere gemeenten. Gemeenten met een te hoge overheadkostprijs gaan ook duurder paspoorten afleveren. Gemeenten met een verkeerde kostprijscalculatie of die te weinig efficiënt werken zullen ook zichtbaar duurder zijn. De burger zal vergelijken, en de gemeente zal weten waar ze kan saneren. Als gemeente X uw paspoort kan afleveren voor 4 euro, waarom kost het in gemeente Y 10euro zal de vraag zijn… Zonder dat er concurrentie is tussen gemeente, zal de efficiëntie van een dienstverlening zichtbaar gemeten kunnen worden.
Het zou goed zijn dat alle dienstverleningen van de overheid op dergelijke transparante manier kunnen gemeten worden. NIet het benchmarken van personeel is noodzakelijk, maar de complete dienst als operationele eenheid.
Paul
August 24, 2014 at 1:17pmIn een tweede faze zou het nog aangenamer zijn om de kostprijs van elke overheidsdienst een BTW te heffen. Zodat overheidsdiensten op dezelfde manier concurreren met de privé. Ook dan zou terug enefficienties zichtbaar worden. Diensten die BTW betalen hebben een toegevoegde waarde, diensten die geen BTW betalen zijn verdoken SINK-holes voor het budget die nu zichtbaar worden.
Uw voorbeeld gaat in feite niet over een zuivere dienstverlening. Er worden teveel kosten meebetaald in die sociale dienstverleningn die sinkholes zijn. Het is bvb een inkomstenverliesverzekering gecumuleerd met een terugbetaling voor kleine risico’s, gecumuleerd met een hospitalisatieverzekering.. Maar waarom moeten wij geen BTW betalen op die verzekering zoals bij de privé ? Wij moeten durven alle diensten inclusief overheidsdiensten aan dezelfde belastingsvoeten onderwerpen. En ja dat is gewoon schuiven met begrotingen, maar de inefficienties versus de privé gaan zo veel beter zichtbaar worden.